بلاتکلیفی برجامی؛ در تهران یا مسکو؟

روزنو :دولت سیدابراهیم رئیسی کم‌کم وارد دومین سال کاری خود می‌شود؛ اما هنوز مذاکرات هسته‌ای به هیچ نتیجه روشنی نرسیده و همچنان شرایط اقتصادی ایران متأثر از تحریم‌های مختلف است. تحریم‌هایی که زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است. بااین‌حال دولت مدعی است که می‌خواهد مشکلات مردم و معیشت مردم را بدون در نظر گرفتن تحریم‌ها حل کند که البته تا کنون آثاری از موفقیت در این زمینه دیده نمی‌شود. در همین حال به نظر می‌رسد که مذاکرات قرار است سرنوشت مشابه آنچه در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد رخ داد را پیدا کند. در آن زمان دیپلمات‌های ایرانی فقط به مذاکرات ادامه می‌دادند بدون آنکه نتیجه روشنی حاصل شود. همین نوع رفتار دولت این روزها محل نقد و بررسی کارشناسان داخلی شده است.

عدنان طباطبایی کارشناس سیاسی در گفت‌وگو با ایلنا، در ارزیابی مذاکرات دو روزه دوحه و در پاسخ به این سؤال که علت این تفاوت روایت‌ها چیست و آیا شکسته شدن بن‌بست، تنها تلاشی برای خرید زمان بود یا تحول جدیدی در مسیر احیای برجام به وقوع پیوسته است، گفته: «فضای سیاسی امروز با سال ۱۳۹۴ قابل‌مقایسه نیست؛ در آن مقطع فضای سیاسی مثبتی برای نهایی کردن برجام و آغاز اجرایی شدن آن وجود داشت. امروز فضای مثبتی مشابه آن سال وجود ندارد به این معنا که صدای مخالفان برجام تقریباً در همه کشورها بلندتر از صدای موافقان است و در چنین فضایی معتقدم نمی‌توان انتظار داشت که پس از هر دور مذاکره چه در وین و چه در دوحه پیام‌های مثبت و امیدوارکننده مطرح شود. البته شاید اساساً هم بیان خوش‌بینی کار درستی نباشد تا انتظارات بالا برود و از طرف دیگر موجب شود مخالفان هم با شدت عمل بیشتری در مسیر اخلال حرکت کنند. گذشته از اینکه به‌واقع مواضع ایران و آمریکا و همچنین اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده از هم دور است و هنوز به نقطه توافق نرسیده‌اند اما نباید خیلی ابراز خوش‌بینی صورت بگیرد.» وقتی اعلام شد که قرار است ایران این بار در دوحه قطر مذاکرات را ادامه دهد یک جرقه امیدی در میان برخی محافل شکل گرفت. برخی تصور کردند این بار شاید ماجرا متفاوت باشد؛ اما بعد از پایان رسیدن مذاکرات دوحه اتفاقاتی رخ داد که نه‌تنها آن امید از بین رفت بلکه به‌طورکلی تفسیر خاصی از عملکرد دولت رئیسی در حوزه سیاست خارجی شکل گرفت.

پیوند منافع ملی در مسکو

بعد از اتمام مذاکرات دوحه علی باقری مذاکره‌کننده ارشد ایرانی بدون آنکه به افکار عمومی و رسانه‌ها اعلام کرده باشد؛ بلافاصله راهی مسکو در روسیه شد. این اتفاق واکنش‌های منفی بسیاری در پی داشت. چرا که برخی معتقدند که باقری تلاش کرده این سفر خود را پنهان کند. ضمن اینکه بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی پرسیدند چه ضرورتی داشته که باقری خیلی سریع بعد از مذاکرات دوحه راهی مسکو شود؟! نسبت به این ماجرا فعالان سیاسی نیز منتقد شدند.

علی مطهری، نایب‌رئیس دوم مجلس دهم و فعال سیاسی از منتقدان جدی این رویکرد دولت است. مطهری در توییتر خود دراین‌باره مطلب نوشته است: «سیاست شرق‌گرایی در ایران به آنجا رسیده که قبل‌ از مذاکره دوحه وزیر خارجه روسیه به ایران می‌آید، یعنی این مذاکره‌ بدون حضور ما با اجازه‌ ما است و بعد از مذاکره دوحه هم بلافاصله هیات مذاکره‌کننده‌ ایرانی برای دادن گزارش و دریافت رهنمود به مسکو می‌رود بدون آنکه به مردم گزارشی داده باشد. بدیهی است که روسیه مایل نیست که برجام احیا و ایران وارد بازار نفت و گاز شود چون با هدف او در تجاوز به اوکراین سازگار نیست. متأسفانه مسئولان ما منافع ملی را با منافع روسیه پیوند زده‌اند.» انتقادها از دخالت‌ها و نقش‌آفرینی منفی روس‌ها در حالی افزایش پیداکرده است که بسیاری در ایران معتقد هستند که وضعیت اقتصادی ایران نیازمند این است که هرچه زودتر توافق هسته‌ای حاصل و برجام احیا شود. برخی می‌گویند روس‌ها باعث شده‌اند که شرایط سختی امروز به ایران تحمیل شود؛ اما بااین‌حال اصولگرایان روایت متفاوتی دارند و بیشتر آمریکا را مقصر می‌دانند.

به گزارش نامه نیوز جبار کوچکی‌نژاد درباره گزارش برجامی وزارت خارجه به مجلس گفته: «دولت درباره روند مذاکرات برجامی هم به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و هم در صحن غیرعلنی به عموم نمایندگان گزارش داد. طرف مقابل از روش‌های مختلف استفاده می‌کند تا به اهداف خودش برسد بنابراین مذاکرات پیچیده شده است.» وی درباره میزان رضایت از روند مذاکرات اظهار کرد: «تیم مذاکره‌کننده تلاش دارد، مراقبت کند امتیازی به دشمن ندهد که بعد نتواند امتیازی بگیرد و در نهایت زیر سؤال بروند، به همین دلیل روند مذاکرات خیلی به‌کندی پیش می‌رود و در واقع پیشرفت آن‌چنانی تابه‌حال نداشته است.» این فعال سیاسی اصولگرا سیاست دولت سیدابراهیم رئیسی در حوزه مذاکرات را درست خلاف جهت سیاست دولت قبل خواند و اظهار کرد: «دولت از روز اول اعلام کرد «نان و زندگی مردم را به مذاکرات گره نمی‌زند»، برخلاف دو روز گذشته که همه زندگی ما به مذاکرات گره‌خورده است. مذاکرات مسیر خود را طی می‌کند و دولت برای اینکه به دنیا نشان دهد ما اهل مذاکره هستیم تیم مذاکره‌کننده در همه جلسات حضور پیدا کرد؛ از آن‌طرف دولت تلاش دارد زندگی مردم و اقتصاد کشور را به مذاکرات گره نزند. هرچند خودش یک ارتباط مستقیمی دارد چون وقتی روند مذاکرات کُند می‌شود قیمت دلار و ارز بالا می‌روند و وقتی خبرهای خوبی از مذاکرات می‌آید قیمت ارز و دلار کاهش پیدا می‌کند.»

این نماینده مجلس با بیان اینکه اقتصاد به روند مذاکرات ارتباط پیدا می‌کند، یادآور شد: «دولت تلاش می‌کند این ارتباط را به حداقل برساند. در مجموع معتقدم مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد چون روندی که الان وجود دارد یک روند فرسایشی است. نظام جمهوری اسلامی باید در این رابطه تصمیم بگیرد.»

وی درباره مقصر بودن علی باقری برای فرسایشی شدن روند مذاکرات گفت: «این‌طور نیست، تیم مذاکره‌کننده تحت مسئولیت آقای باقری به سیاست‌های دولت و شورای عالی امنیت ملی توجه می‌کند. مذاکرات روند پیچیده‌ای دارد و طرف مقابل همه همت خودش را برای گرفتن امتیاز گذاشته است، در چنین وضعیتی به نتیجه رسیدن مذاکرات سخت است.» کوچکی نژاد بیان کرد: «آمریکا برای امتیازگیری حداکثری آمده و ایران به این مسئله تن نمی‌دهد، در نتیجه مذاکرات روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود و به سمت‌وسوهای دیگر به‌غیراز موضوع هسته‌ای می‌رود. کما اینکه در قطر نیز موضوع هسته‌ای خیلی مطرح نشد چون آمریکا به سمت طرح موضوعاتی مثل موشکی رفت.»

شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته است که حالا اصولگرایان هم حتی معترف هستند مذاکرات قرار نیست به سرانجام برسد و فقط یک مسیر فرسایشی را طی می‌کند. آنان نیز تأکید دارند که دراین‌باره باید نظام تصمیم نهایی و مهم را بگیرد.