تحریم یا روسیه؛ کدامیک خطرناک‌تر است؟

روزنو :کدام یک برای اقتصاد ایران خطرناک‌تر است؟ تحریم‌های نفتی غربی یا روسیه‎ی تحریم شده؟ این سوالی است که این روزها کارشناسان بارها در معرض پاسخگویی بدن برآمده‌اند.

بحران از آنجا آغاز شد که روسیه با حمله به اوکراین خود را در معرض تحریم‌های نفتی قرار داد. هرچند هنوز تصمیمی در خصوص تحریم نفتی روسیه از سوی غرب گرفته نشده و توافقی در این زمینه حاصل نشده است، اما پیشنهادهایی در خصوص سخت شدن شرایط فروش نفت برای روسیه در جهان از سوی منتقدان غربی پوتین ارائه شده است. همین حالا در شرایطی که تحریم‌های نفتی اتفاق نیفتاده است، برخی شرکت‌های نفتی با استناد به بالا رفتن ریسک روسیه، از خرید نفت این کشور خودداری کرده‌اند.

پیش‌بینی می‌شود در مدت زمانی حداکثر یک و نیم تا دو ساله این اتفاق رخ داده و حجم خرید رسمی نفت جهان از روسیه دستخوش کاهش شود. در این میان چه خطری ایران را تهدید می‌کند؟

حمید حسینی پاسخ صریح و روشنی به این سوال دارد. او می‌گوید در شرایط کنونی بازار فرآورده‌های نفتی ایران به شدت تحت‌تاثیر تخفیفهای عجیب و غریب روسیه قرار گرفته است.

وی می‌گوید پیشنهادهای قیمتی روس‌ها برای کشورهای منطقه نظیر افغانستان و امارات متحده عربی و حتی ترکیه بسیار جذاب‌تر از پیشنهادهای ایران است و انتظار می‌رود ادامه این روند بازار فرآورده‌های نفتی ایران را در منطقه تخریب کند.وی توضیح داد هرچند هنوز تحریم‌های نفتی اعمال نشده است اما می‌بینیم که مقدمات افزایش خرید نفت از سوی چین از روسیه در حال فراهم شدن است و بسیاری از ناظران این احتمال را می‌دهند که قیمت جذاب روس‌ها برای فروش نفت بازار فروش نفت ایران را نیز تهدید کند.

گزارش رویترز حاکی از آن است که واردات نفت ایران به چین در آوریل تحت تاثیر قرنطینه‌های کرونا و افزایش واردات از روسیه، از اوجی که اواخر سال ۲۰۲۱ و اوایل سال ۲۰۲۲ داشت، کاهش پیدا کرده است

نفت در تحریم

ایران از سال ۱۳۹۷ پس از خروج ترامپ از برجام با تحریم‌های همه جانبه نفتی روبرو شد. در شرایط فعلی بنا بر اعلام رسمی مقامات دولت سیزدهم، ایران توانسته است با دور زدن تحریم‌ها حجم فروش نفت خود را افزایش قابل توجه بدهد.

آن گونه که پیداست تلاش‌های گسترده‌ای برای غلبه بر تحریم نفتی در دستور کار مقامات ایران قرار گرفته و بالاخره از پس چند سال سختی، توانسته است راهی برای ورود به بازارهای جهانی نفت بیابد.

نکته مهم اینجاست که در صورت عدم احیای برجام بازارهای یافته شده نفت در وضعیت تحریمی برای ایران اهمیت بسیار بالایی خواهند داشت.

ممکن است طولانی شدن جنگ روسیه و اوکراین زمینه را برای ورود بیشتر روسیه به بازارهای تحریمی مهیا کند. همین حالا نیز تخفیفهای نفتی روسیه نسبت به ایران بالاتر است و چین مهمترین مصرف‌کننده نفت در بلوک شرق که طی سال‌های اخیر نسبت به خرید نفت ارزان ایران اقدام کرده، ممکن است با توجه به وضعیت روسیه خرید نفت از این کشور را افزایش داده و بازار ایران را در کشور خود کوچکتر کند.

رویترز در گزارشی مدعی شد واردات نفت ایران به چین در آوریل تحت تاثیر قرنطینه‌های کرونا و افزایش واردات از روسیه، از اوجی که اواخر سال ۲۰۲۱ و اوایل سال ۲۰۲۲ داشت، کاهش پیدا کرده است.در گزارش رویترز آمده است: اگر چه خرید نفت ایران کاهش پیدا کرد، اما همچنان هفت درصد از واردات نفت چین به حساب می‌آید.در این بین، نفت روسیه که هدف تحریمهای خودخواسته و نه جمعی خریداران غربی قرار گرفته است، به مقصد چین روانه شده است. روسیه در اقدامی که تجاوز آشکار است،‌ اما خود آن را عملیات نظامی ویژه می‌خواند؛ ۲۴ فوریه ده‌ها هزار نیرو به اوکراین فرستاد و مشتریان نفت این کشور به دلیل نگرانی از تحریمها علیه مسکو، از خرید نفت روسیه فاصله گرفتند.

روس‌ها در حالی در سال‌۲۰۲۱ به‌صورت میانگین تنها ۳۰‌هزار بشکه در روز نفت به هند صادر می‌کردند، که این رقم در ماه آوریل به ۷۰۰‌هزار بشکه در روز رسیده است. افزایش ۲۰ برابری صادرات نفت روسیه به هند در شرایطی اتفاق افتاده است که هندی‌ها در سال‎های گذشته از ترس تحریم‌ها حاضر به خرید نفت از ایران نبودند اما پیش‌بینی می‌شد با رفع تحریم ایران، بار دیگر خرید نفت از کشور ما را از سر بگیرند

بر اساس گزارش رویترز، ارزیابی اولیه شرکت تحقیقاتی ورتکسا نشان می‌دهد چین در آوریل ۶۵۰ هزار بشکه در روز نفت ایران را وارد کرد که اندکی کمتر از ۷۰۰ هزار بشکه در روز تخلیه شده در مارس بود.شرکت تحقیقاتی کپلر صادرات نفت ایران به چین در آوریل را ۵۷۵ هزار بشکه در روز تخمین زد که کمتر از ۸۴۰ هزار بشکه در روز طی سه ماهه نخست سال ۲۰۲۲ بود.

چرا باید تهدید روسیه را جدی گرفت؟

بررسی بازارهای نفت ایران به سمت شرق کاملا مشهود است. به عبارت دیگر ایران وقتی در اوایل دهه 90، در اولین تحریم همه‌جانبه نفتی با تحریم خرید نفت از سوی اروپا مواجه شد، نگاهش را به سمت شرق چرخاند. چین و هند، دو مشتری بزرگ نفتی ایران محسوب می‌شوند. کره جنوبی و ژاپن البته در سال‌های سفت و سخت تحریم، خرید نفت از ایران را متوقف کردند. ایران البته مشتریانی دارد که به واسطه تحریم نامشان را اعلام نمی‌کند اما به هر روی آنچه مسلم است اینکه بخش مهمی از مشتریان ایران در شرق یا قاره آسیا جای گرفته‌اند. در دیگر سوی، همسایه شمالی ایران، روسیه سومین تولیدکننده و دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان است. اهمیت روسیه در بازار انرژی جهان به حدی است که پس از شعله‌ور شدن جنگ روسیه و اوکراین، تحریم کشور مهاجم روسیه با شک و تردید اتفاق افتاد. روس‌ها قبل از تحریم، روزانه پنج میلیون بشکه نفت خام و ۲.۸ میلیون بشکه میعانات و مایعات گازی و محصولات نفتی صادر می‌کردند. این میزان از صادرات، معادل هفت درصد بازار انرژی جهان است. در این میان، اروپا بزرگ‌ترین مشتری روسیه بود و حدود نیمی از نفت صادراتی روسیه را می‌خرید. ایالات متحده آمریکا نیز بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز واردات نفت خام از روسیه داشت. در واقع ۶۵ درصد از صادرات نفت و محصولات نفتی روسیه راهی اروپا و آمریکا می‌شد و در مقابل بازارهای آسیایی سهم چندانی از بازار انرژی روسیه نداشتند. برای مثال، هند سال گذشته تنها سه درصد از نفت وارداتی خود را از روسیه تأمین کرده بود و چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، تنها ۱۵ درصد از نفت وارداتی خود را از روسیه تأمین می‌کرد، اما حالا کاملا شرایط فرق کرده است.روسها در حالی در سال‌۲۰۲۱ به‌صورت میانگین تنها ۳۰‌هزار بشکه در روز نفت به هند صادر می‌کردند، که این رقم در ماه آوریل به ۷۰۰‌هزار بشکه در روز رسیده است. افزایش ۲۰ برابری صادرات نفت روسیه به هند در شرایطی اتفاق افتاده است که هندی‌ها در سال‎های گذشته از ترس تحریم‌ها حاضر به خرید نفت از ایران نبودند؛ اما پیش‌بینی می‌شد با رفع تحریم ایران بار دیگر خرید نفت را از سر بگیرند.

حالا با توجه به افزایش صادرات نفت روسیه به هند و چین، شاید بتوان گفت موقعیت کنونی برای احیای برجام، موقعیت بسیار ویژه‌ای تلقی می‌شود. موقعیتی که می‎تواند ایران را از مخمصه تحریم نجات داده مشتریان بیشتری را در سبد ایران نگه دارد. در غیر این صورت، در میان مدت، کمتر از سه سال باید منتظر ماند تا روسیه گام به گام بازار کشورهای تحریمی نفت را از آن خود کند. شمارش معکوس حالا شروع شده است. باید برای نجات از این وضعیت راهی یافت.