به نظر می‌رسد تقابل یک سویه غربی‌ها و بی‌اعتنایی آنها به روحیه همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از انگیزه‌های دیگری فراتر از مسائل هسته‌ای نشأت می‌گیرد.

گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم- کشورهای غربی روز چهارشنبه به صورت رسمی قطعنامه انتقادی علیه ایران را به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کردند.

بنا بر گزارش رسانه‌های غربی، کشورهای غربی، قبل از آغاز نشست شورای حکام آژانس به صورت رسمی این قطعنامه را قبل از نیمه شب سه‌شنبه (19 نوامبر/29 آبان) به آژانس دادند.

جزئیات قطعنامه ضد ایرانی

گزارش رسانه‌های غربی از جمله رویترز حاکی است در این قطعنامه از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته شده تا یک «گزارش جامع» درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران، برای بررسی در نشست اسفند ماه 1403 شورای حکام تهیه کند.

این سند همچنین از تهران خواسته تا برای حل و فصل مسائل ادعایی پادمانی «اقدامات ضروری و فوری» صورت دهد. قطعنامه یادشده همچنین از ایران می‌خواهد بدون فوت وقت در خصوص «ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در دو مکان اعلام نشده در ایران، توضیحات معتبر ارائه و آژانس را از مکان(های) فعلی مواد هسته ای و/یا تجهیزات آلوده مطلع کند».

این سند همچنین از ایران می‌خواهد که «اطلاعات، اسناد و پاسخ‌های مورد نیاز آژانس» را در این زمینه ارائه و دسترسی به مکان‌ها و مواد مورد نیاز بازرسان آژانس را فراهم کند.

همکاری ایران

اصرار و تصمیم کشورهای اروپایی برای حرکت در مسیر تقابل در حالی است که جمهوری اسلامی ایران تمامی اقدامات لازم را برای اعتمادسازی و همکاری با آژانس اتمی برداشته است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در دیدار هفته گذشته با رافائل گروسی، مدیر کل آژانس گفت: «آمادگی خود را برای همکاری و همگرایی با آژانس به منظور رفع ابهامات و شبهات ادعایی درباره فعالیت صلح آمیز هسته‌ای کشورمان اعلام می‌کنیم.»

مدیر کل آژانس در سفرش به تهران از دو سایت هسته‌ای فردو و نطنز بازدید کرد. ساموئل هیکی از اندیشکده آمریکایی «مرکز کنترل تسلیحات و عدم اشاعه» این سفر را مهم ارزیابی کرد و گفت: «ایران با اجازه دادن به گروسی برای بازدید از دو تاسیسات این پیام را مخابره می‌کند که آسان‌ترین دسترسی به این تأسیسات از طریق تعامل دیپلماتیک است.»

علاوه بر این، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس در افتتاحیه نشست شورای حکام گفت که جمهوری اسلامی ایران پذیرفته که افزایش ذخایر اورانیوم 60 درصدی خود را متوقف کند.

تقابل‌جویی غرب

علی‌رغم این روحیه همکاری از سوی ایران کشورهای اروپایی ترجیح داده‌اند مسیر تقابل با ایران را انتخاب کنند.  در واقع تحریم‌های اخیر اتحادیه اروپا علیه بخش کشتی‌رانی و هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران را نیز بایستی بخشی از سیاست تقابل‌جویانه کلی اروپایی‌ها علیه ایران دانست که در ماه‌های اخیر دنبال شده است.

اروپا در ماه‌های گذشته بارها تهران را متهم به فرستادن پهپاد و سپس موشک‌های بالستیک به مسکو برای استفاده در جنگ اوکراین کرده این در حالی است که خود ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین ماه گذشته اعتراف کرد که ایران هنوز موشکی به روسیه تحویل نداده است. همچنین خود مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز تاکید کرده‌اند که نه تنها موشکی به روسیه نداده‌ایم، بلکه قصدی هم برای انجام این کار در حال حاضر نداریم.

در همین ارتباط سخنگوی وزارت خارجه ایران روز دوشنبه 28 آبان گفت: «در شرایطی که مقامات اوکراین خودشان اذعان دارند به اینکه ادعاهای مربوط به انتقال موشک بالستیک از ایران به روسیه صحت نداشته، انتظار می‌‌رفت که مقامات اروپایی در اقدامات تحریمی قبلی خود علیه ایران که بر مبنای این ادعا بوده تجدیدنظر کنند.»

بقایی افزود: به نظر می‌رسد برخی کشورهای اروپایی بر ادامه روند تقابل تاکید دارند که این موضوع به نفع هیچ کس نخواهد بود. بقایی به اعمال تحریم‌ها نیز واکنش نشان داد و تاکید کرد: حتما هر کنش نامناسبی علیه منافع ایران با واکنش متقابل ایران مواجه خواهد شد.

اقدامات ایذایی اروپا علیه ایران در حالی صورت می‌گیرد که این اتحادیه پیش‌تر و در تاریخ 25 مهر ماه در اقدامی خصمانه و خلاف قواعد بین‌المللی، ورود هواپیماهای سه شرکت ایران ایر، ماهان ایر و ساها به فضای اروپا را ممنوع کردند.

تمامی این اقدامات و علاوه بر آن تصمیم کنونی تروئیکای اروپا برای صدور قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در شرایطی است که مقامات جمهوری اسلامی از همان زمان روی کارآمدن دولت جدید ایران با گفتمان تنش‌زدایی به اروپا برای مذاکره چراغ سبز نشان دادند.

حسن‌نیت و همکاری ایران در مقابل اروپا، آمریکا و آژانس انرژی‌اتمی پس از انعقاد برجام کاملا هویداست اما از آنجایی که غرب هر گونه تعامل را به‌مثابه ضعف قلمداد کرده و آن را به اهرمی برای فشار مضاعف و امتیازگیری بیشتر تبدیل می‌کند، باید در واکنش به این رویکرد تقابلی غرب، سطح تقابل را بالاتر برده و متناسب با فشارهای غربی‌ها رفتار کرد.

تجربه نشان داده که آنچه که سد راه غرب است، تهدید منافع و گسترده‌تر کردن سایه مخاطرات پیرامونی آنان است و آنچه که اهمیت بسیاری برای ما طی یک‌سال آتی دارد، دراندختن طرحی برای نیل به این مسئله است.

گزینه‌های روی میز ایران

جمهوری اسلامی ایران نیز پیشتر به صراحت هشدار داده که تصویب قطعنامه علیه ایران «اوضاع را پیچیده‌تر خواهد کرد». عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران همچنین چند روز پیش با اشاره به سفر گروسی به ایران خاطرنشان کرد که در صورتی که طرف‌های مقابل بی‌توجه به حسن نیت و رویکرد تعاملی ایران، اقدامات غیرسازنده را در نشست شورای حکام از طریق صدور قطعنامه در دستورکار قرار دهند، ایران «به نحو مقتضی و متناسب» پاسخ خواهد داد.

ایران البته به طور مشخص نگفته که چه تصمیماتی در قبال تصویب احتمالی قطعنامه اتخاذ خواهد کرد اما ابزارها و گزینه‌های فنی هسته‌ای متنوعی برای پاسخ به رویکرد تقابل‌جویانه غربی‌ها دارد.

تولید اورانیوم فلزی (U-235)، بهره‌برداری از سالن B سایت فردو و گازدهی به زنجیره ماشین‌های پیشرفته سانتریفیوژ برخی از اقداماتی هستند که به گفته تحلیلگران، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در واکنش به تقابل‌جویی هسته‌ای اروپایی‌ها در دستور کار قرار دهد. 

چرا قطعنامه؟

رسانه‌های غربی از جمله رویترز مدعی شده‌اند که هدف اروپایی‌ها از تصمیم برای صدور قطعنامه علیه ایران وادار کردن تهران به بازگشت به میز مذاکره و گفت‌وگو بر سر محدودیت‌های جدید اتمی در ازای کاهش تحریم‌ها است.

با وجود این، به نظر می‌رسد تقابل یک سویه غربی‌ها و بی‌اعتنایی آنها به روحیه همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از انگیزه‌های دیگری فراتر از مسائل هسته‌ای نشأت می‌گیرد. به نظر می‌رسد نخستین عاملی که انگیزه‌های خصمانه اروپایی‌ها را هدایت می‌کند پایان برجام در مهرماه سال 1404 است.

با توجه به خروج آمریکا از برجام در سال 2018 و از آنجایی که تنها کشورهای باقی‌مانده در توافق امکان این را دارند که با فعال کردن بند حل و فصل اختلافات (معروف به مکانیسم ماشه) تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را بازگردانند ممکن است اروپایی‌ها به دنبال زمینه‌چینی برای حرکت در آن مسیر هستند.

  از طرف دیگر اروپایی‌ها نگران این هستند که دولت جدید آمریکا به ریاست «دونالد ترامپ» ممکن است تمرکزش را روی اوکراین قرار داده و به دنبال پایان دادن به حمایت‌های تسلیحاتی از کی‌یف باشد.

بر همین اساس، اروپایی‌ها ممکن است به دنبال این باشند که مسئله ایران را به نخستین دغدغه ذهنی برای دونالد ترامپ در دولت آینده آمریکا تبدیل کنند تا او فرصت رسیدگی به مسئله اوکراین را نداشته باشد. این رویکرد، احتمالاً مورد پذیرش دولت جو بایدن نیز هست و اقدام اخیر واشنگتن در ارسال موشک‌های دوربرد به کی‌یف را نیز می‌توان در همین چارچوب تفسیر کرد.