اصرار مسکو بر خفگی ژئوپلیتیک ایران

مینا محمدزاده

با اینکه مقامات ایران به‌صراحت اعلام کرده‌اند با راه‌اندازی کریدور زنگزور مخالف‌اند و تغییر ژئوپولتیکی مرزهای جغرافیایی را تهدیدی علیه ایران می‌دانند؛ کشورهای روسیه، جمهوری آذربایجان و ترکیه با گشایش این کریدور موافق‌اند. در این میان، روسیه بدون اعتنا به مخالفت‌های جمهوری اسلامی، با در نظر گرفتن منافع خود بر راه‌اندازی هرچه سریع‌تر این مسیر ارتباطی اصرار می‌کند.  

برخی رسانه‌ها خبر داده‌اند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در سفر اخیر به باکو با الهام‌ علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، درباره کریدور زنگزور صحبت کرده است. به‌خصوص اینکه به فاصله کوتاهی پس از سفر پوتین به جمهوری آذربایجان، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، به رسانه‌های این کشور گفت که مسکو از انعقاد سریع معاهده صلح بین باکو و ایروان و رفع انسداد مسیر ارتباطی حمایت می‌کند.

پس از آن بود که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در اعتراض به این تصمیم، سفیر روسیه در تهران را احضار کرد و مراتب اعتراض جمهوری اسلامی به این شریک راهبردی ابلاغ شد، اما روس‌ها نه‌تنها از این تصمیم منصرف نشدند، بلکه ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه این کشور، گفت که موضع مسکو در مورد کریدور زنگزور کاملا قطعی است. او در عین حال افزود که مسکو نگرانی تهران را مد نظر دارد.

کریدور ۳۶ کیلومتری زنگزور از جمهوری آذربایجان شروع می‌شود و با امتداد در خاک ارمنستان تا منطقه نخجوان ادامه دارد. این مسیر ارتباطی در واقع جمهوری آذربایجان را از طریق سیونیک ارمنستان به نخجوان وصل می‌کند.

نخجوان، شهری کوچک با مساحت ۱۵ کیلومترمربع جزو قلمرو جمهوری آذربایجان است که بین ایران، ترکیه و ارمنستان واقع شده است. کارشناسان بر این عقیده‌اند که کریدور زنگزور در صورت راه‌اندازی، در آینده نزدیک به یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی شرق به غرب تبدیل می‌شود.

اینکه چرا ایران با گشایش این کریدور مخالف است، دلایل روشنی دارد؛ از جمله اینکه ارتباط راهبردی ایران با اروپا قطع خواهد شد. ضمن اینکه بر مسیر جدیدی که باز می‌شود، کنترلی ندارد و طبیعتا حق ترانزیت کالا را نیز از دست می‌دهد.

اما این تمام ماجرا نیست؛ راه‌اندازی کریدور زنگزور منافع راهبردی جمهوری اسلامی ایران را نیز تهدید می‌کند. به دلیل اینکه همسایگان ایران از ۱۵ کشور به ۱۴ کشور کاهش می‌یابند و اهمیت ژئوپولتیکی ایران در سطح منطقه تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

در نقطه مقابل، نه‌تنها نخجوان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان که ترکیه هم از راه‌اندازی این کریدور نفع می‌برد. برای روسیه نیز سود چنین کریدوری فراتر از دور زدن تحریم‌های غرب است.

علی بیگدلی، تحلیلگر روابط بین‌الملل، درباره دلایل پافشاری روسیه بر ایجاد کریدور زنگزور به سایت فرارو گفت: «این کادویی است که پوتین به‌طور ویژه به ترکیه و جمهوری آذربایجان می‌دهد.»

    عباس عراقچی، وزیر خارجه در واکنش به اصرار روسیه بر گشایش کریدور زنگزور در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیر قابل قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.»

به گفته بیگدلی، ترکیه می‌تواند از طریق زنگزور کالا‌هایش را به جمهوری آذربایجان و از طریق دریای خزر به آسیای مرکزی برساند.

ترسیم دوباره مرزها خط قرمز ایران است

در ادامه ابراز ناخشنودی از طرف مقامات ایران از حمایت روسیه از گشایش دالان زنگزور، وزیر خارجه ایران به طور غیرمستقیم به این کشور هشدار داد که «ترسیم دوباره مرزها، خط قرمز ایران است».

عباس عراقچی پنج‌شنبه شب، ۱۵ شهریور، در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیر قابل قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.»

وی در این پیام اشاره کرده است که «امنیت و ثبات منطقه‌ای» ممکن است در نتیجه تغییرات احتمالی در مرزهای قفقاز جنوبی در کنار ایران دستخوش بحران شود.

نایب رئیس مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه تغییر در مرز‌ها را نمی‌پذیریم، در شبکه ایکس نوشت: سیاست‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران درباره مرز ها، همسایگان. کریدور‌ها ثابت و مبتدی بر منافع ملی است.

اهمیت دالان «زنگزور» و دلایل مخالفت ایران با آن

ایران در جنگ‌های آذربایجان علیه ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ علیا حامی ارمنستان بود و ترکیه و روسیه حامی باکو بودند. آن جنگ‌ها با پیروزی آذربایجان و تحقق اهداف ارضی باکو خاتمه یافت.

اسرائیل نیز که ایران آن را دشمن اصلی خود می‌داند، در آن عملیات پرتلفات که به اخراج ده‌ها هزار ارمنی منجر شد، یاری‌رسان تسلیحاتی به ارتش آذربایجان بود.

رهبر انقلاب، روز ۹ مرداد سال جاری در دیدار با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان که برای شرکت در آیین ادای سوگند رئیس‌جمهور ایران به تهران رفته بود، گفت ایران با راه‌اندازی این کریدور مخالف است و آن را مخالف منافع خود می‌داند.

مدیرکل امور اورآسیای وزارت خارجه تهران سه‌شنبه این هفته در «دیدار» با سفیر روسیه در تهران این هشدار را تکرار کرده و گفته بود این امر منافع ایران را با تهدید روبه‌رو خواهد کرد و تهران با هر گونه تغییر ژئوپولیتیک در منطقه قفقاز کنار نخواهد آمد.

راه‌اندازی دالان زنگزور بند نهم از توافق به دست آمده در آتش‌بس چهار سال پیش میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان است که با وساطت روسیه حاصل شد. سخنگوی وزارت خارجه روسیه این هفته گفت این موضوع را برای ایران «شفاف‌سازی‌» می‌کند تا آن را قبول کند.

    خلاصه ماجرا درخصوص کریدور زنگزور این است که روسیه بار دیگر منافعش را در اولویت رابطه دوستانه با جمهوری اسلامی ایران قرار داده و با پشت کردن به آن دست همکاری همسایگانش را فشرده است. آن‌هم در شرایطی که تهران برای امضای سند جامع همکاری با مسکو آماده می‌شود

با ایجاد کریدور زنگزور باید با همسایه قدیمی خود خدافظی کنیم 

پس سه دهه درگیری میان این دو همسایه قدیمی یعنی ارمنستان و آذربایجان، طرح همکاری میان آن‌ها به پیشنهاد روسیه مطرح شده است. سخنگوی وزارت خارجه روسیه در سخنان اخیر خود موضوع گشایش کریدور زنگزور را به طور جدی اعلام کرده است. دالان زنگزور به عنوان یکی از مسیرهای کلیدی حمل‌ونقل، جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل می‌کند و امکان ارتباط بین آسیا، اروپا و خاورمیانه را فراهم می‌آورد. این دالان به آذربایجان اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به پست‌های بازرسی ارمنستان، به استان سیونیک دسترسی داشته باشد. این وضعیت موجب قطع روابط مرزی ایران و ارمنستان می‌شود. در این راستا، زنگزور به عنوان یک دالان ژئوپلیتیکی شناخته می‌شود که مسیر ترانزیت ترکیه به باکو را از استان آذربایجان شرقی ایران جدا می‌کند.

منطقه قفقاز جنوبی نقش حیاتی در ژئواستراتژی ایران دارد. احداث کریدور زنگزور می‌تواند تهدیداتی برای ابعاد مختلف امنیتی ایران در زمینه‌های امنیت انرژی، امنیت ژئوپلتیکی و حتی مسائل فرهنگی داشته باشد. این منطقه از زمان‌های گذشته به عنوان بخشی از تمدن ایران شناخته شده و در طول تاریخ تحولات مختلفی را تجربه کرده است. در حال حاضر، این منطقه به عنوان یک فضای استراتژیک بین دو دریای سیاه و خزر، قرار دارد و نقش بسیار مهمی در انتقال انرژی، برقراری صلح و ثبات و ایجاد توازن در منطقه ایفا می‌کند.

رویاها در رابطه با زنگزور محقق نخواهد شد

در طول این هفته انتقادهای کم‌سابقه‌ای از روسیه در ارتباط با حمایت از گشایش این دالان ازسوی مقامات و رسانه‌‌های کشور مطرح شد. انتقادها در حالی است که تهران مسکو را شریک «راهبردی» خود تلقی می‌کند. سفیر ایران در ارمنستان دیروز جمعه در همین ارتباط گفت: خواب‌ها و رویاها در رابطه با کریدور «زنگزور» هرگز محقق نخواهد شد.

مهدی سبحانی، در گفت‌وگویی با خبرنگاران تصریح کرد: موضع ما در رابطه‌ با رفع انسداد کاملا مشخص است. ما مخالف رفع انسداد نیستیم اما تمامی رفع انسدادها باید تحت حاکمیت سرزمینی و ملی ارمنستان باشد.

سبحانی در رابطه با دخالت کشورهای ثالث در این روند گفت: این را دولت ارمنستان خود به طور مشخص اعلام کرده‌ است. ما طرفدار این ایده هستیم که تمامی کنترل‌ها و نظارت‌ها تحت حاکمیت ارمنستان باشد.

وی ادامه داد: الان دیگر در قرن نوزده نیستیم بلکه در قرن بیست و یک هستیم. کشورها استقلال و حاکمیت دارند و این حاکمیت را اعمال می‌کنند.

محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و فرمانده اسبق سپاه پاسداران، نیز این هفته گفت رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران قابل قبول نیست. همچنین خبرگزاری تسنیم، در «توصیه به روس‌ها» نوشت که «دالان موهوم زنگزور» ایجاد نخواهد شد.

روسیه هیچ‌گاه به فکر منافع ایران نبوده است

علی مطهری، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: دولت چهاردهم باید نسبت به احداث کریدور زنگزور در ارمنستان که اخیراً روسیه هم به آن تمایل نشان داده است حساس باشد. روسیه هیچ گاه به فکر منافع ایران نبوده است خصوصاً امروز که گرفتار موضوع اوکراین است. این کریدور راه ایران به اروپا از طریق ارمنستان را مسدود می‌کند.

بسیاری از کارشناسان نیز معتقدند همزمان با ورود اوکراین به خاک روسیه و فشار غرب برای برتری در این جبهه، روسیه با فشار حداکثری به ایران و ارمنستان تلاش می کند کریدور زنگزور را برای خروج از بن بست تحریم های اروپا با همکاری جمهوری آذربایجان راه‌اندازی کند. کریدوری که به خفگی ژئوپلیتیک ایران منجر خواهد شد. خلاصه ماجرا این است که روسیه بار دیگر منافعش را در اولویت رابطه دوستانه با جمهوری اسلامی ایران قرار داده و با پشت کردن به آن دست همکاری همسایگانش را فشرده است. آن‌هم در شرایطی که تهران برای امضای سند جامع همکاری با مسکو آماده می‌شود.