اما و اگرهای روسی درباره مذاکرات ایران و غرب

 آرزو بخشنده: «بعضی از اعضای شورای حکام آژانس‌بین‌المللی انرژی اتمی علاقه‌ای به حل و فصل موضوعات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران ندارند.» این اظهارات معاون نماینده دائم روسیه در واکنش به روی کار آمدن دولت جدید در ایران و زمزمه‌های تعاملی است که این روزها از فضای سیاسی ایران شنیده می‌شود. اظهاراتی که همپوشانی قابل تاملی با رخدادهای هفته گذشته در سیاست داخلی و نقد تندروها دارد و همزمانی آن با مقاله “مسعود پزشکیان” در تهران تایمز نشان می‌دهد راه دشوار کابینه چهاردهم آغاز شده است. جمعه شب، مقاله منتشر شده از سوی رئیس‌جمهور منتخب با عنوان « پیام ‌من به‌ جهان جدید» همانقدر که بازارهای داخلی را تحت تاثیر قرار داد و موجب افت محسوس قیمت دلار و سکه شد، بازیگران خارجی را نیز به تکاپو انداخت.

«رومن استینوف» دیروز با اشاره آغاز فعالیت‌های دولت جدید در ایران بعد از انتخابات ریاست جمهوری عنوان کرد که “رافائل گروسی” مدیر کل آژانس مایل به ادامه گفت‌وگوها با دولت جدید ایران است؛ مذاکراتی که در ماه مه و در جریان سفر گروسی به ایران آغاز شده بود. او البته این خوش‌بینی خود را با تکمله‌های نگران کننده‌ای بیان کرد: «ما می‌دانیم که قصد او برای ادامه گفت‌وگوهای فنی و سیاسی صادقانه است و او واقعا می‌خواهد این موضوعات، که از نقطه نظر منع تکثیر و از نقطه نظر سیاسی بی‌معنی هستند، حل و فصل شود. اما بعضی از اعضای شورای حکام چنین علاقه‌ای ندارند.» اشاره او به تروئیکای اروپایی است که اخیرا با یک پیش‌نویس به جدال با ایران کلید زد. رافائل گروسی در اردیبهشت ماه گذشته به ایران سفر کرد و ضمن دیدار با مقامات ایران به بررسی روند تقویت همکاری‌های ایران و آژانس پرداخت. دو هفته بعد از سفر گروسی به وین، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در تاریخ ۱۶ خرداده ماه قطعنامه‌ای را علیه برنامه هسته‌ای ایران تصویب کرد. قطعنامه‌ای که به ابتکار آلمان، فرانسه و انگلیس ارائه شده بود و از سوی جمهوری اسلامی به شدت رد شد.

این دیپلمات روس گفته همزمان باید این نکته را مدنظر داشته باشیم که همه چیز به مدیر کل آژانس بستگی ندارد و بعضی از اعضای شورای حکام آژانس علاقه‌ای به حل و فصل موضوعات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران ندارند.

با این وجود مسعود پزشکیان بعد از اظهارات خود درباره تعامل با دنیای عرب که هفته گذشته از سیاست‌های جدید دولتی در ایران رونمایی می‌کرد، در تهران تایمز طی مقاله‌ای درباره روابط با اروپا و از سرگیری گفت‌وگوها چنین نوشت که: «روابط ایران و اروپا فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. پس از خروج ایالات متحده از برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در ماه مه ۲۰۱۸، کشورهای اروپایی یازده تعهد به ایران دادند تا توافق هسته‌ای را نجات داده و تأثیر تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه ایالات متحده بر اقتصاد ما را تعدیل نمایند. از جمله این تعهدات می‌توان به تضمین انجام مبادلات بانکی به‌صورت مؤثر، حفاظت مؤثر از شرکت‌ها در برابر تحریم‌های ایالات متحده، و ترویج سرمایه‌گذاری در ایران نام بُرد. کشورهای اروپایی تمام این تعهدات را نقض کرده‌اند، اما به طور نامعقولی انتظار دارند ایران به صورت یکجانبه به تمام تعهدات خود مطابق برجام عمل کند.»پزشکیان ادامه داد: «با وجود این انحراف‌ها، من آماده برگزاری گفت‌وگوهای سازنده با کشورهای اروپایی هستم تا با تلاش مشترک، روابطمان را بر پایه اصل برابری و احترام متقابل، به مسیر صحیح هدایت کنیم.کشورهای اروپایی باید دریابند که مردم ایران مردمی با افتخار هستند و حقوق و شأن آن‌ها را دیگر نمی‌توان نادیده گرفت. هرگاه قدرت‌های اروپایی به این واقعیت واقف شوند، تصور برساخته تفوق اخلاقی خود را کنار بگذارند و همچنین از بحران‌های ساختگی که مدت‌هاست بر روابط‌مان سایه افکنده عبور نمایند، فرصت‌های بسیاری برای همکاری بین ایران و اروپا وجود خواهد داشت که می‌توان مورد بررسی قرار داد.

غرب آماده گفت‌وگوی جدی با ایران نیست!
با این وجود دیپلمات‌های روس آرام ننشسته‌اند و گشایش‌ها و خیز دولت چهاردهم درباره ارتباط با غرب را رصد می‌کنند. سفیر روسیه در ایران روی همین نکته دست گذاشت و همزمان با اظهارات پزشکیان و تلاش او برای باز کردن مجاری تنفس در فضای سیاست خارجی نکات منفی اقدامات اروپا را به صحنه کشید.  “الکسی ددوف” سفیر فدراسیون روسیه در ایران در گفت‌وگویی با ریانووستی، در حالیکه بعد از قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام سکوت پیشه کرده بود، این‌گونه تشریح کرد که: «اقدامات اخیر اروپایی‌ها و تصویب بیانیه ضد ایرانی در نشست اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که غرب برای سازش با ایران آماده نیست. این ایران نیست، این غرب است که آماده گفت‌وگوی جدی با ایران در مورد عادی‌سازی روابط نیست.» گرچه سیاست جانبدارانه گفت‌وگوهای مقام‌های روسی از ایران در بیان آنها هدایت شده و دلخواه به نظر می‌رسد اما زیرپوست سیاست گاهی نیاتی می‌روید که باید آن را مورد توجه قرار داد.

روس‌ها بعد از برجام و نکاتی که “محمد جواد ظریف” درباره نقش آنها بیان کرد احتمالا این‌بار توجه بیشتری به موضوع روابط ایران با غرب خواهند داشت. همکاری‌های نظامی و سیاسی ایران و روسیه بعد از خروج ترامپ از برجام به بالاترین سطح رسیده و بالا گرفتن سطح اختلافات میان روسیه و اروپا، ایران را به یک بازیگر در آینده این تنش‌ها تبدیل می‌کند، همانگونه که روسیه از میانجی‌گیری ایران در جنگ اوکراین در روزهای گذشته گفته است. بسیاری از تحلیلگران داخلی معتقدند؛ نزدیکی ایران به روسیه و چین بدون اینکه بتواند منافع اقتصادی ایران را تامین کند، موازنه در سیاست خارجی را بهم ریخته است، اما سیگنال‌های روسیه چه در زمان انتخابات و طرح موضوع مسکوت ماندن توافق با ایران و چه بعد از انتخابات و روی کار آمدن پزشکیان به همراهی ظریف نشان می‌دهد. روس‌ها به دنبال حفظ سطح کنونی روابط خود با ایران هستند.

مسکو بر مبنای واقعیت گام برمی‌دارد
سفیر روسیه در ایران در بخش دیگری از اظهاراتش گفته: «مسکو بر مبنای این واقعیت گام برمی‌دارد که مسعود پزشکیان که هفته گذشته به عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد، مسیری را که توسط رئیس‌جمهور قبلی، یعنی “ابراهیم رئیسی” ترسیم شده است، ادامه خواهد داد.»

سفیر روسیه تصریح کرد: «در مجموع بر اساس این موضوع پیش می‌رویم که مسیر کلی راهبردی دولت رئیسی در دولت آقای پزشکیان حفظ خواهد شد.»ددوف ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک توافقنامه مشارکت راهبردی جامع نهایی شود، چراکه کار روی آن در مرحله پایانی قرار دارد. وی همچنین گفت؛ در مورد سایر ابعاد نیز فکر می‌کنم که روابط ۲ کشور بر اساس مسیری که دولت رئیس‌جمهور رئیسی ترسیم کرده است، توسعه یابد.

هزینه‌ها و فواید موزانه
“ولادیمیر پوتین” رئیس‌جمهور روسیه و “مسعود پزشکیان” رئیس‌جمهور منتخب ایران روز هشت ژوئیه در گفت‌وگویی تلفنی با یکدیگر رایزنی کردند که طی آن رئیس‌جمهور روسیه پیروزی همتای ایرانی خود در انتخابات را تبریک گفت. پزشکیان نیز در اظهارات خود برای امضای یک توافق جامع در حاشیه نشست بریکس که قرار است در اکتبر برگزار شود، ابراز آمادگی کرد.

این دیپلمات ارشد روس همچنین جمعه گذشته در گفت‌وگو با اسپوتنیک با بیان اینکه «میانجی‌گری ایران در جنگ اوکراین را بررسی می‌کنیم» اظهار داشت: اگر طرف ایرانی آمادگی خود را برای میانجی‌گری در جنگ اوکراین ابراز کند، مسکو آماده بررسی این پیشنهاد است.

پیش از این “آندری‌رودنکو” معاون وزیرامورخارجه روسیه نیز گفته بود؛ مسکو، تهران را به‌عنوان میانجی‌گر مذاکرات صلح جنگ اوکراین قبول دارد و اگر چنین پیشنهادی مطرح شود، آن را بررسی خواهد کرد.

این مقام وزارت امور خارجه روسیه همچنین گفته بود: اگر ایران به پیوستن به برنامه‌های میانجی‌گری که در حال‌حاضر توسط ده‌ها کشور (غربی) انجام می‌شود علاقه‌مند باشد، آماده بررسی این امر هستیم؛ البته دوستان ایرانی تاکنون پیام خاصی در این باره نداده‌اند.

نگرانی روسیه در قبال سیاست‌های آتی ایران
به نظر می‌رسد روسیه از چرخش ایران در سیاست خارجی نگران است. این نگرانی اما هم هزینه برای ایران دارد، هم فایده. هزینه این نگرانی این خواهد بود که روس‌ها با توجه به قرابت فکری که به برخی سیاسیون ایرانی دارند، سعی خواهند کرد هم‌نوایی خود را در عرصه دیپلماسی با گروه‌های مخالف برجام بسیار ظریف نشان دهند. این هم‌نوایی که حتی ممکن است با نقش میانجی‌گرانه آنها در گفت‌وگوهای احتمالی همراه شود «نزدیکی سیاسی برای رصد دقیق آینده » را در دستور کار خواهد داشت.
بدون تردید این اهرم خارجی در کنار تندروهای مخالف ایجاد موازنه، کارکردی دارد که باید مورد نظر سیاستمداران ایران در کابینه چهاردهم قرار گیرد. اما این تکاپو برای ایران فوائدی هم دارد. ایران با اهرم تعامل با دنیا و پرهیز از تنش چه در دنیای عرب و چه با اروپا و آمریکا می‌تواند روسیه را به همراهی بیشتر با منافع ملی خود وادار کند. درآینده نزدیک مشخص خواهد شد تیم سیاست خارجی ایران تا چه اندازه در بهره بردن از این موازنه موفق خواهد بود.