وسعت کم آبی از تهران تا اهواز!

الهام روحانی: متأسفانه کشور گرفتار بلایای طبیعی مثل ریز گردها، سیلاب‌ها‌، نشست زمین، خشکیدن تالاب‌ها، کاهش آب سدها و مهم‌تر بحران خشک‌سالی و کم آبی شده است. واقعیت این است که سیاست‌های کشاورزی برای خودکفایی طراحی‌شده بودند که موفق نبوده است.اکنون وقت آن رسیده که اجرای سیاست‌های کشاورزی از روش سنتی تغییر کند و به کمک متخصصان، فناوری و تأمین منابع به سمت صنعت کشاورزی مدرن حرکت کند تا میزان مصرف آب در کشاورزی مدیریت و کاهش یابد. تابستان سال گذشته شاهد بودیم که بحران نبود آب شهرهای کوهستانی و پر آب مانند همدان و شهرکرد را که درگذشته با کمبود آب مواجه نبودند با چالش جدی تامین آب شرب مواجه شدند. به‌طوری که از استان تهران آب شرب برای همدان فرستاده شد. همچنین استان‌های اصفهان و خوزستان نیزبه دلیل نبود آب، کشاورزی در این دو استان کاهش یافت و به دلیل عدم تأمین حق آبه تالاب‌های همچون هور العظیم استان‌های غربی و مرکزی کشور دچار طوفان‌های ریز گرد و گرد و غبار شدند. کارشناسان ریشه تخریب محیط‌زیست و کم آبی را سوء مدیریت در مصرف آب کشاورزی، قطع درختان، جنگل‌ها و مزارع می‌دانند. به همین دلیل بالا بردن راندمان مصرف آب در کشاورزی ضروری است. اکنون وضعیت تأمین آب شرب در استان تهران در مقایسه با دیگر استان‌ها در شرایط بحرانی‌تر قرار دارد. علت، انباشت جمعیت و مهاجرت به پایتخت بوده و هست. گزارش پیشرو به این موضوع می‌پردازد.

ضرورت اصلاح الگوی مصرف

به گزارش ایسنا، میانگین کشوری مصرف آب در حوزه شرب حدود ۷ تا ۸ درصد بوده و حدود ۹۰ درصد آب کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، این در حالی است که این نسبت در استان تهران برقرار نیست و حدود ۴۳ درصد آب این استان در حوزه شرب مصرف می‌شود. الگوی مصرف ماهانه آب در تهران ۱۴ مترمکعب برای هر خانوار (حدود سه و نیم نفر) تعیین‌شده، اما این عدد اکنون حدود ۱۷۰۰ لیتر است که ۸۰ لیتر بیش از الگو است.
تنها ۳۷ درصد خانوارهای تهرانی الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند و سایر مصرف‌کنندگان در گروه‌های «پرمصرف» ‌ و «بد مصرف» ‌قرار داشته‌اند. بر اساس این آمار ۵۹ درصد مشترکان پرمصرف‌اند و مصرف ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب یعنی تا دو برابر الگو داشته‌اند و چهار درصد مشترکان نیز اساساً بد مصرف به شمار می‌روند و مصرف آب شرب آن‌ها از ۲۸ مترمکعب در ماه نیز فراتر رفته است و بنا بر آمارها، این دسته از مشترکان به‌تنهایی ۱۰ درصد از کل آب شرب بخش خانگی تهران را مصرف می‌کنند.

کاهش ۱۸ درصدی میزان ورودی آب به سدهای تهران

وضعیت سدها نیز بیانگر کاهش ۱۸ درصدی ورودی به سدهای تهران در سال آبی جاری است، مخازن سدهای پنج‌گانه تهران با کسری ۸۱ میلیون مترمکعبی نسبت به سال گذشته روبه‌رو شده‌اند. میزان حجم کل مخازن سدهای استان تهران در حال حاضر ۲۴۴ میلیون مترمکعب بوده که این میزان در سال گذشته ۳۲۵ میلیون مترمکعب بوده است.

کاهش سطح آب در سدهای تهران

هم‌اکنون حجم آب موجود در مخزن سد امیرکبیر حدود ۲۶ میلیون مترمکعب است که این میزان در روز مشابه سال گذشته ۴۲ میلیون مترمکعب بوده، همچنین حجم ذخیره آب سد طالقان از ۱۷۹ میلیون مترمکعب سال گذشته به ۱۴۷ میلیون مترمکعب کاهش پیداکرده است.

حجم ذخیره آب سد لار سال گذشته ۱۴ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با موجودی ۱۲ میلیون مترمکعبی فعلی، ۲ میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد و حجم آب سد ماملو نیز از ۷۱ میلیون مترمکعب سال گذشته، به ۴۵ میلیون مترمکعب رسیده و این در حالی است که حجم ذخیره آب سد لتیان در مقایسه با روز مشابه سال گذشته با ۵ میلیون مترمکعب کاهش به ۱۴ میلیون مترمکعب رسیده است.

کاهش 50 درصدی بارش

میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی تاکنون ۵۰.۷ میلی‌متر ثبت‌شده که این میزان در سال گذشته ۸۶.۸ میلی‌متر بود؛ بر این اساس میزان بارش‌ها نسبت به سال آبی قبل آن ۴۲ درصد و نسبت به بلندمدت ۵۴.۳ درصد کاهش‌یافته است.

وضعیت فوق بحرانی در کرخه

مهدی قمشی در گفت‌وگو با ایلنا، درباره بارندگی‌ها و تأثیر آن بر حل مشکل کم آبی در کشور اظهار داشت: پیش‌بینی اقلیمی در اکثر نقاط کشور نشان می‌دهد که سال نرمال و فرانرمال خواهیم داشت و امیدواریم که بارندگی‌های خوبی در 3 ماه آینده داشته باشیم، اما پیش‌بینی‌ها وضعیت را در حوضه کرخه همچنان بحرانی نشان می‌دهد، یعنی علیرغم اینکه وضع عمومی حوضه‌ها فرانرمال است در این حوضه بارش‌ها زیر نرمال و تداوم خشک‌سالی نسبی را خواهیم داشت. به نظر می‌رسد اگر بخواهیم از هم‌اکنون به فکر باشیم باید به کرخه فکر کنیم که به خاطر خشک‌سالی دو سال گذشته وضعیت فوق بحرانی داشته و امسال هم حتی اگر بارش‌های خوبی داشته باشد اوضاع بهتر نخواهد شد.

وی افزود: اگر شرایط کشور به سمت زیر نرمال باشد و بارش‌ها خوب نباشد باید از اکنون برنامه‌ریزی کنیم، یعنی در مناطقی که پیش‌بینی می‌شود با خشک‌سالی مواجه باشیم باید به‌اندازه مصارف حوزه آب داشته باشیم و اولویت‌بندی شود. در مورد آب شرب، بهداشت و صنایع نمی‌توانیم محدودیت اعمال کنیم، مسائل زیست‌محیطی هم با سلامت جامعه بشری و طبیعت گره خورده و باید حقابه‌اش تأمین شود، بنابراین خودبه‌خود مدیریت را باید به سمت کشاورزی ببریم و کاهش مصرف داشته باشیم. باید هماهنگی بین دستگاهی وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، وزارت کشور، استانداری و نیروی انتظامی داشته باشیم تا مسئله مصرف آب این بخش را مدیریت و نظارت کنند و به سمت الگوی کم‌مصرف یا کاهش سطح کشت بروند و سعی کنند آب را در حوزه مدیریت تا به تلاطم اجتماعی نرسد و مردم هم تکلیف خود را بدانند.

استاد دانشکده مهندسی آب و محیط‌زیست دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در صورت درست بودن پیش‌بینی‌های اقلیمی کرخه مشکل دارد بنابراین استان‌های همدان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و خوزستان که در حوضه کرخه هستند، چالش خواهند داشت، باید همه دستگاه‌ها مدیریت کنند تا در انتهای حوضه که هورالعظیم است صدمه جدی وارد نشود.

هدر رفت آب در بخش کشاورزی

قمشی در ادامه تأکید کرد: در حال حاضر 90 درصد آب کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود در کشور ما به صورت جهانی، هدر رفت آب بخش کشاورزی زیاد و حدود 20 تا 25 درصد و راندمان به‌کارگیری آب در حوزه کشاورزی حدود 30 درصد است، درحالی‌که حد قابل‌قبول باید به 50 تا 55 درصد برسد. اگر راندمان را بالا ببریم و با بالا بردن الگوی کشت و راندمان، 15 تا 20 درصد در مصرف کشاورزی کم کنیم بدون اینکه لطمه‌ای به کشاورزان وارد شود می‌توانیم بحران آب را حل کنیم.

بحران تأمین آب شرب در تهران

وی به موضوع آب در تهران اشاره و تصریح کرد: مسئله تهران بیشتر شرب است با توجه آب‌هایی که منتقل می‌شود فعلاً مشکلی ندارد اما از نظر تأمین آب شرب و بهداشت یکی از استان‌های بحرانی کشور است، یعنی اگر بحرانی‌ترین استان را از نظر شرب و بهداشت اعلام کنیم حتماً تهران است. کمترین آب را نسبت به جمعیت دارد و برای تأمین نیاز شهر باید فکر جدی شود، در هر صورت فعلاً از اطراف تهران انتقال صورت گرفته و فعلاً مشکلی نیست به شرطی که در اطراف شهر تهران آب کشاورزی به خوبی مدیریت شود.

۲۵۰ نقطه کشور درگیر فرونشست زمین

رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور گفت: تراز دریای خزر طی ۱۵ سال اخیر بر اساس رصد ایستگاه‌های پایش سطح تراز دریابیش از ۲ متر کاهش‌یافته است.

آفتاب نیوز: علی جاویدانه روز پنجشنبه در شورای برنامه‌ریزی و توسعه مازندران در ساری گفت: ۲۰ ایستگاه تراز سطح دریا در کشور وجود که از این تعداد پنج ایستگاه در شمال کشور مستقر است که از این تعداد سه ایستگاه در سواحل دریا در مازندران قرار دارد. این ایستگاه‌ها وضعیت جزر و مد دریا را به صورت سالانه ارائه می‌دهد و بر اساس اطلاعات این ایستگاه‌ها تراز دریای خزر طی ۱۵ سال بیش از ۲ متر کاهش‌یافته است.
سطح آب دریای خزر پس از بالاترین تراز آب ۸۰ سال اخیر در سال ۱۹۹۵ میلادی با سیری غیریکنواخت در حال کاهش بوده و بیش‌ترین میزان این کاهش طی سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵ میلادی به وقوع پیوسته است.

تغییر شرایط اقلیمی در حوضه آبریز دریای خزر در این بازه زمانی، افزایش مقدار نزولات جوی و افزایش حجم آب ورودی رودخانه‌ای سبب شد تا سطح آب دریای خزر از سال ۱۹۷۸ میلادی به‌طور چشم‌گیری بالا آمده و در سال ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۲۰ میلادی به میزان ۱.۵ متر کاهش یافت.

روند کاهشی اخیر به عوامل آب و هوایی و تغییرات اقلیمی حاکم بر منطقه ارتباط داده‌شده است. به‌طورکلی روند نوسانات تراز آب دریای خزر در این دوره حاصل تلفیق عوامل اقلیمی و فعالیت‌های انسانی بوده و در این میان به ویژه در حال حاضر عوامل اقلیمی نقش غالب را دارا است.

رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور گفت: در سال‌های گذشته در کشور پایش‌های فرونشست زمین انجام‌شده و اولین فرونشست در دهه ۸۰ در کشور شناسایی و اکنون ۲۵۰ نقطه کشور درگیر این چالش هستند. مازندران به عنوان استانی که با توجه به منابع آبی دارد انتظار فرونشست در آن وجود نداشت، اما فرونشست‌هایی در این استان هم داریم.