تحرکات وارونة جناب اولیانوف!

رورنو:خوب یا بد، از ابتدای ازسرگیری مذاکرات احیای برجام در دولت سیزدهم، از بلندگوهای اصلی وین بود. در میان کم‌حرفی ایرانی‌ها، بی‌توجهی چینی‌ها، محافظه‌کاری آمریکایی‌ها و احتیاط اروپایی‌ها؛ بیش از همه روس‌ها و بیش از همه روس‌ها، این میخائیل اولیانوف بود که درباره وضعیت مذاکرات به موضع‌گیری و ارائه گزارش به عموم، به‌خصوص در توئیتر می‌پرداخت. نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی وین و رئیس هیأت روسیه در مذاکرات احیای برجام، در بیشتر موضع‌گیری‌هایش موضعی مثبت، امیدوارانه و با تأکید بر عزم برای حصول نتیجه داشت و البته رویکردی مایل به ایران. حالا اما آن روزها گذشته‌اند و لبه تیز کنایه تند اولیانوف است که به سمت ایرانی‌ها نشانه رفته شده.

چه کسی در گِل مانده است؟

رئیس هیأت روسی مذاکره‌کننده احیای برجام، در پاسخ به توییت البته تند یک کاربر ایرانی پاسخی تند و تاحدی غیرمنتظره داد که به سرعت با واکنش شبکه‌های اجتماعی فارسی مواجه شد. کاربر ایرانی با اسم مستعار خطاب به اولیانوف با اشاره همزمان به ماجرای برجام و چالش‌های روسیه در اوکراین نوشته بود: «تاریخ تکرار می‌شود و خیانت شما هم تمامی ندارد. اکنون به فکر خود باشید که عین خر در گِل گیر کرده‌اید.» اولیانوف در پاسخ به این توئیت به انگلیسی نوشت: «من یا شما؟»

«شما» در این عبارت را خیلی‌ها، نه کاربر طرف صحبت اولیانوف که کشور او یعنی ایران برداشت کرده بودند، احتمالا با توجه به این که خر مورد اشاره آن کاربر نیز نه شخص اولیانوف که مرکب نظامی روسیه در گِل اوکراین بوده است. این تندی کنایه‌آمیز و شاید حتی تحقیرآمیز، در فضایی که به‌ندرت اطلاعات جدید درباره برجام می‌رسد، از نگاه بسیاری به عنوان نشانه‌ای تازه از شدت فاصله مسکو و تهران درباره ماجرای وین و نیز نگاه روسیه به ماجرا دیده شده است، به‌خصوص به این خاطر که این بگومگو زیر توئیت دیگری از او اتفاق افتاده بود که باز هم خبر مثبتی با خود به همراه نداشت.

الان نمی‌توانیم کمک کنیم

مذاکره‌کننده ارشد روسیه می‌گوید این کشور نمی‌تواند فعلا کمکی به نهایی‌سازی توافق احیای برجام بکند.

اولیانوف با نقل توئیت یک خبرنگار که درباره روند مذاکرات طرف غربی با ایران نوشته بود، گفت: «در شرایطی دیگر، روسیه احتمالا می‌توانست دفاتر خود را برای نهایی‌کردن توافق درباره برجام در اختیار دو طرف بگذارد. اما الان نه.» در این توئیت و توئیت‌های بعدی مربوط البته اولیانوف تأکید داشت که علت این «الان نه» محدودیت‌هایی است که به روسیه تحمیل شده است اما حتی در همدلانه‌ترین نگاه به سمت روسیه نیز حرف‌های الان اولیانوف نشان می‌دهد روسیه امروز، دیگر مثل چند ماه قبل پیشرانه فعال به سمت موفقیت مذاکرات نیست.

وقتی داستان کی‌یف، بازی وین را به هم ریخت

وضعیت ناامیدکننده فعلی مذاکرات احیای برجام، البته تک‌عاملی نیست اما همه می‌دانند که مهم‌ترین عامل مؤثر درباره تغییر رویکرد روسیه در مذاکرات، اتفاقات اوکراین بوده است. بعد از تجاوز روسیه به اوکراین، عملا بخشی از بازیگران برجام در صحنه یک جنگ نظامی تمام عیار در مقابل دیگری قرار داشتند. واضح‌ترین نمود این اثرگذاری اتفاقات اوکراین در ماجرای برجام زمانی مشخص شد که اعلام شد روسیه گفته است، برای توافق از طرف‌های دیگر تضمین می‌خواهد که تحریم‌هایی که در نتیجه حمله به اوکراین علیه روسیه اعمال شده‌اند، روی روابط این کشور با ایران اثر نگذارند.روزهای پس از این البته به اظهارات متناقض از سوی طرف‌های دیگر توافق گذشت و در آن هر طرف روایت طرف دیگر از وضعیت گفت‌وگوها در این زمینه را رد می‌کرد. اما آن چه مشخص شد این بود که با تغییر اساسی که در نتیجه شروع جنگ در اوکراین کلید خورده است، برجام معنا و زمینه متفاوتی یافته است که کسب نتیجه در مذاکرات وین را از آن چه هست نیز پیچیده‌تر می‌کند.

در میان کم‌حرفی ایرانی‌ها، بی‌توجهی چینی‌ها، محافظه‌کاری آمریکایی‌ها و احتیاط اروپایی‌ها، بیش از همه روس‌ها و بیش از همه روس‌ها، این میخائیل اولیانوف بود که درباره وضعیت مذاکرات به موضع‌گیری و ارائه گزارش به عموم، به‌خصوص در توئیتر پرداخته است

مذاکره نیابتی روسیه بی‌نتیجه شد

اما تغییر شرایط یکی از بازیگران برجام، به یک دلیل دیگر نیز روی روند مذاکرات تأثیر گذاشت، دلیل دیگری که نه از مسکو یا واشنگتن یا کی‌یف که از تهران می‌آمد. ایران از ابتدای مذاکرات احیای برجام، گفت‌وگوها را به شکل غیرمستقیم پی گرفته بود. وقتی گفت‌وگوها پس از وقفه طولانی حاصل از تغییر دولت از سر گرفته شد نیز علی‌رغم اصرارها، دولت سیزدهم بر غیرمستقیم ماندن مذاکرات مصمم ماند.

این مذاکره غیرمستقیم اما به این شکل ادامه یافت که روسیه عملا به عنوان نماینده ایران در جلساتی که بدون حضور ایران و با حضور آمریکا برگزار می‌شود، مواضع ایران را مطرح و پیگیری کند، تا جایی که حتی ویدئویی از گفت‌وگوی مقامات ایرانی و روسی نیز منتشر شد که در بیرون از فضای هتل محل مذاکره، مقام ایرانی به صراحت از نقش و اهمیتی که ایران برای روسیه در این مذاکرات در نظر گرفته است می‌گوید. این وضعیت البته همان زمان با انتقادات گسترده‌ای از سوی ناظران مواجه شد که این رفتار را تحویل فرمان پیگیری منافع ایران در مذاکرات برجام به روسیه می‌دانستند و البته متضمن خطرات و تبعات احتمالی. احتمالات البته در نهایت به وقوع پیوستند.

اولیانوف در پاسخ توئیت یک کاربر ایرانی که گفته بود «عین خر در گِل گیر کرده‌اید» به انگلیسی نوشت: «من یا شما؟» که عبارت «شما» را خیلی‌ها، نه کاربر طرف صحبت او که کشورش یعنی ایران برداشت کردند، احتمالا با توجه به این که خر مورد اشاره آن کاربر نیز نه شخص اولیانوف که مرکب نظامی روسیه در گِل اوکراین بوده است

حسابی که روی مسکو باز شد

هشداری که البته شنیده نشد، درباره اتفاقی بود که در نهایت افتاد. منتقدان رویکرد تیم دیپلماسی سیدابراهیم رئیسی معتقد بودند، علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه و رئیس هیأت ایرانی، کار تهران را به مسکو واگذار کرده است و این باعث می‌شود، روند اتفاقات در مذاکرات احیای برجام، نه بر اساس خواست‌ها و نیازهای ایران که بر اساس ترجیحات و شرایط روسیه پیش برود.این تا زمانی که به نظر می‌رسید ایران و روسیه از مذاکرات یک چیز می‌خواستند، مشکلی ایجاد نمی‌کرد اما نگرانی منتقدان را تصمیمات روسیه درباره اوکراین عملی کرد. مذاکرات به نقطه‌ای رسید که نه‌تنها روسیه دیگر به عنوان نماینده ایران در گفت‌وگوها قابل اتکا نبود، بلکه نوع بازی او و نیز زمانی که در این چند ماه صرف شده بود باعث شده بود که ایران به صورت مستقل از روسیه نیز در غلبه بر موانع موجود و رساندن کار به نتیجه دچار بحران شود.

دنیایی که تکان خورده است

از فروردین ۱۴۰۰ که مذاکرات احیای برجام در وین شروع شده است یا به عبارت دقیق‌تر، از اواخر بهار ۱۴۰۰ که تهران تصمیم بگیرد به دولت روحانی اجازه پایان مذاکرات را ندهد، صحنه سیاسی دنیا زیروروشده است. روسیه‌ای که دولت سیزدهم روی بازی‌اش به نفع ایران سرمایه‌گذاری کرده بود، حالا بیش از تهران به پایتخت‌هایی دیگر فکر می‌کند. همزمان رویکرد مسکو باعث شده است برای واشنگتن و حتی پاریس و دیگران نیز ماجرای برجام در صدر فهرست اولویت‌ها نباشد.برای تهران اما، نه‌تنها تحریم‌ها و بحران‌های حاصل از آن‌ها، همچنان ضربات خود را به سیاست و اقتصاد ایران می‌زنند، بلکه ناامیدی روزافزون از به نتیجه رسیدن گفت‌وگوهای به بن‌بست رسیده احیای برجام تبعات منفی آن‌ها را تشدید نیز کرده است. ایران البته چند هفته‌ای است با پیغام و پسغام‌هایی که این بار انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در گفت‌وگوها حامل آن‌هاست، به مذاکره غیرمستقیمی حتی کندتر از قبل با واشنگتن ادامه می‌دهد اما به نظر می‌رسد حتی اگر راهی هم برای عبور از این بن‌بست پیدا شود، با کمک روسیه نخواهد بود و این تازه در حالتی است که بازی‌های مسکو بر سر کی‌یف، خود مانع و موانعی دوباره و چند باره در مسیر ایجاد نکنند. مسکویی که بنا بود بار تهران را از گل وین بیرون بکشد، فعلا مشغول خاک کی‌یف است.