بندبازی روی طناب برجام

روزنو :گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و طرف‌های غربی که پیش‌ازاین با هدف «دستیابی به یک توافق جدید» دنبال می‌شد هم‌اکنون با چند گام عقب‌گرد، به رایزنی برای «توافق بر سر ادامه مذاکرات»، تغییر جهت داده است. دیپلمات‌هایِ دولت ابراهیم رئیسی که بارها شعار داده بودند فقط به‌منظور گفت‌وگو، هم‌نشینی بر سر میز و تبادل خنده، مذاکره نخواهد نکرد؛ اکنون نه‌تنها اصل روند مذاکرات را ازدست‌داده‌اند بلکه بنا به شواهد موجود، به نظر می‌رسد که آن‌چنان اهمیت خاصی برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای و خارج از کردن کشور از بحران اقتصادی موجود نیز، قائل نیستند. به عقیده برخی ناظران سیاسی، تهران قصد دارد تا از منازعه‌ ایجادشده ناشی از تجاوز روسیه به اوکراین و اختلال ایجادشده در توزیع و انتقال انرژی در سطح جهان به‌واسطه تحریم‌های گسترده علیه مسکو، به‌عنوان برگ برنده جدید خود در چانه‌‌زنی‌های هسته‌ای استفاده کند. این در حالی است که اصولاً دستیابی به اهداف برگ‌های به‌ظاهر برنده جدید، بدون وجود بستری برای گفت‌وگو، دور از ذهن بوده و بر اساس تجربه‌های پیشین، با از دست رفتن فرصت، عملاً چیزی جز کارت‌هایی سوخته به‌جای نخواهند ماند.

به‌هرروی، پس از پایان سفر دوروزه انریکه مورا،‌ هماهنگ‌کننده گفت‌وگوهای وین به ایران، نگا‌ه‌ها بار دیگر در پیِ پاسخی جدید به‌سوی غرب دوخته‌شده است. پیش‌ازاین گفته‌شده بود که معاون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به ایران، حامل پیشنهادهایی جدید است. این‌که این پیشنهادها چه بوده و واکنش مقام‌های ایرانی به آن‌ها چه بوده است، همچنان نامشخص است اما آنچه به‌وضوح برای هر دو طرف واضح شده؛ این است که عدم دسترسی به توافق برای ادامه مذاکرات می‌تواند به‌طورجدی، برجام و احیای احتمالی آن را به بوته فراموشی بسپارد. مورا به‌عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات برجام در اتحادیه اروپا در روزهای اخیر برای بهره‌برداری از آخرین فرصت برای نجات این پیمان، به تهران سفرکرده بود. این برای دومین بار از زمان تنفس در مذاکرات وین است که مورا به تهران سفر می‌کند. این در شرایطی است که طرفین اروپاییِ شرکت‌کننده در این گفت‌وگوها، خواهان جمع‌بندی سریع‌تر مذاکرات هستند اما به نظر می‌رسد که دستیابی به توافق نهایی همچنان در انتظار تصمیمات سیاسی ایالات‌متحده آمریکا و ایران در خصوص چند موضوع باقی‌مانده مهم و کلیدی است.بااین‌وجود، حسین امیرعبداللهیان با واکنش به نتایج سفر مورا،‌در حساب توییتر خود نوشت: «در توافق با آقای بورل، سفر آقای مورا به تهران و گفت‌وگوهایش با همکارم آقای باقری، فرصت مجددی بود تا بر ابتکارات برای حل موضوعات باقیمانده مذاکرات وین متمرکز شویم. توافق خوب و قابل‌اتکا در دسترس است اگر آمریکا تصمیم سیاسی خود را گرفته و به تعهداتش پایبند باشد. تماس‌ها ادامه دارد.» از سوی دیگر، پس از پایان رایزنی‌های انریکه مورا در تهران، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که حصول توافق در مذاکرات وین بر سر احیای برجام در دسترس است. به گزارش ای اف پی، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه پیش از نشست گروه۷ درباره مذاکرات وین گفت: «مذاکرات به تأخیر افتاده بود و حال از سر گرفته می‌شوند. چشم‌انداز برای حصول توافق نهایی وجود دارد.» همچنین خبرگزاری رویترز نیز روز گذشته به نقل از سخنگوی وزارت خارجه آلمان نوشت: «انتظار دارم مذاکرات هسته‌ای ایران سریع به نتیجه برسد، چراکه یک پیشنهاد منصفانه روی میز است.»

سخنگوی اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد که جامعه بین‌المللی می‌خواهد تلاش‌هایی برای نجات برجام انجام بگیرد؛ چراکه این توافق برای نظام عدم اشاعه هسته‌ای مهم است. به گزارش خبرگزاری آناتولی، پیتر استانو، سخنگوی سرویس دیپلماتیک اتحادیه اروپا در کنفرانس خبری روزنامه کمیسیون اروپا به خبرنگاران گفت: «این وظیفه و تمایل هماهنگ‌کننده توافق هسته‌ای است تا همه کارهای ممکن را برای نجات توافق انجام دهد.» او تأکید کرد که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هر آنچه امکان دارد را به پایان رساندن موفقیت‌آمیز مذاکرات جاری انجام خواهد داد.» استانو همچنین خاطرنشان کرد که کشورهای اتحادیه اروپا، کشورهای عضو توافق و تمام جامعه بین‌المللی می‌خواهند که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات تمام تلاش‌هایش برای نجات توافق را انجام دهد؛ چراکه این توافق، بخش مهمی از معماری عدم اشاعه هسته‌ای، محسوب می‌شود. استانو همچنین با اشاره به سفره انریکه مورا، معاون جورپ بورل به ایران عنوان کرد که او درباره دیگر مسائل روابط دوجانبه ایران و اتحادیه اروپا نیز گفت‌وگو کرده است.بااین‌وجود،‌ خداحافظی انریکه مورا از مقامات ایرانی و ترک تهران توسط او پایان ماجرا نبود. انریکه مورا، معاون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا که از سه‌شنبه‌شب گذشته و در سفری دوروزه برای دیدار با مقامات وزارت خارجه ایران به تهران سفرکرده و در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه، چندین دور با علی باقری مذاکره‌کننده ارشد ایران رایزنی و گفت‌وگو کرده بود، پس از ترک ایران در فرودگاه فرانکفورت آلمان، بازداشت شد. او در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «توسط پلیس آلمان در فرودگاه فرانکفورت در مسیر بروکسل که از تهران برمی‌گشتم، بدون هیچ توضیحی بازداشت شدم. یک مقام اتحادیه اروپا در یک مأموریت رسمی با گذرنامه دیپلماتیک اسپانیایی پاسپورت و گوشی‌هایم را ضبط کردند.»

او البته دقایقی بعد با اشاره به مسئله بازداشتش توسط پلیس آلمان نوشت: «همین حالا به همراه دو تن از همکارانم یعنی سفیر اتحادیه اروپا در سازمان‌ ملل در وین و رئیس بخش ایران سرویس اقدامات خارجی اروپا، آزاد شدم. ما را به‌دوراز یکدیگر نگه می‌داشتند. آن‌ها حاضر نشدند تا توضیحی در خصوص آنچه نقض کنوانسیون وین به نظر می‌رسد، ارائه دهند.»

او سپس در توییتی دیگر، خواستار توقف اعدام و آزادی یک زندانی ایرانی-سوئدی شد که تهران او را به جرم جاسوسی بازداشت کرده است. مورا، در این زمینه نوشت: «در این زمان که همچنان منتظر ازسرگرفتن سفرم به بروکسل هستم، می‌خواهم خاطرنشان کنم در زمانی که تهران بودم خواستار توقف اعدام احمدرضا جلالی و آزادی وی به دلایل بشردوستانه شدم.»

در همین زمینه رضا نصری، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در صفحه توییتر خود با اشاره به بازداشت موقت انریکه مورا، هماهنگ‌کننده گفت‌وگوهای وین در بازگشت از تهران در فرودگاه فرانکفورت توسط پلیس آلمان نوشت: «با توجه به اینکه مبدأ سفر انریکه مورا ایران بوده و گوشی‌های موبایلش که ممکن است حاوی اطلاعات مربوط به ملاقاتش در تهران بوده باشد، ضبط‌شده، جا دارد ایران از دولت آلمان نسبت به بازداشت موقت او توضیح بخواهد.»خبرگزاری ایرنا نیز در مورد حدس و گما‌ن‌های چراییِ بازداشت موقت انریکه مورا در آلمان، نوشت: «به نظر می‌رسد رژیم و لابی صهیونیستی مثل سابق با هرگونه پیشرفت در گفت‌وگوها مخالف و از آن نگران بوده است، قصد مانع‌تراشی در روند گفت‌وگوها را دارد و در این مسیر از هیچ تلاش و اقدامی فروگذار نیست. لابی صهیونیستی در بخشی از دستگاه‌های امنیتی آلمان نفوذ خوبی دارد و برخی از گزارش‌های سرویس‌های امنیتی این کشور که به‌طور اختصاصی در رسانه‌های اسرائیلی و درباره موضوع ایران منتشر شده‌اند، در کنار سایر شواهد، چنین گزاره‌ای را تائید می‌کنند.»در ادامه گزارش ایرنا آمده است: «از طرف دیگر، یکی از موضوعاتی که مورا در توییت دوم خود به آن اشاره کرده، موضوع حکم اعدام احمدرضا جلالی است که به اتهام جاسوسی برای موساد و کمک به ترور دانشمندان هسته‌ای ایران در حال حاضر در زندان است. فشار بر مقام اروپایی در خصوص جلالی، به عبارتی دم خروسی است که مبدأ فشارهای این اقدامات مخرب را افشا می‌کند.» ایرنا همچنین خاطرنشان کرده است: «در ماجرای فرانکفورت زمینه مخالفت با پیشرفت در گفت‌وگوهای هسته‌ای دیده می‌شود که از طریق فشار بر فردی که به دنبال تحقق توافق است، اتفاق می‌افتد؛ و دیگری حمایت از جلالی است که عامل رژیم صهیونیستی است. مخرج مشترک این دو موضوع، منافع رژیم صهیونیستی و دوستان آن است؛ اما از همه مهم‌تر، اقدامات فوق که ناشی از دستپاچگی و آشفتگی لابی صهیونیستی و جبهه مخالف با توافق در وین است، یک نشانه مهم و جدی مبنی بر این است که با پیشرفت‌های اخیر در گفت‌وگوهای تهران، مذاکرات وین به مراحل نهایی خود رسیده است.»

در همین حال، هشدارهای ناظران سیاسی نسبت به آسیب‌های ادامه وقفه در مذاکرات هسته‌ای ایران و طرفین غربی، همچنان ادامه دارد. آلون بن مِییِر کارشناس مذاکرات بین‌المللی و استاد روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا، در مورد تأثیرات این وقفه طولانی بر آینده برجام، گفت: «تداوم وقفه در دستیابی به توافق نهایی مطمئناً چشم‌انداز دستیابی به یک توافق جدید بر اساس برجام را تضعیف می‌کند. دو دلیل برای به تعویق افتادن این توافق وجود دارد؛ نخست، امتناع ایالات‌متحده از حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سیاه است و دلیل دوم درخواست روسیه مبنی بر رفع تحریم‌هایی که در نتیجه تهاجم به اوکراین علیه این کشور اعمال‌شده است.» او ادامه داد: «اگرچه یک قرارداد جدید لزوماً نیازی به امضای روسیه یا سایر بازیگران اصلی ندارد، اما در این مورد خاص، ایران و روسیه چشم به هم دوخته‌اند و هیچ‌یک نمی‌خواهند بدون رضایت طرف دیگر حرکتی انجام دهد.»این کارشناس مذاکرات بین‌المللی ادامه داد: «معتقدم ایالات‌متحده باید با خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سیاه خود موافقت کند چراکه این امر آشکارا توافق را تسهیل می‌کند. البته باید بدانیم که پرزیدنت بایدن از سوی دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان تحت‌فشار است تا این اقدام را انجام ندهد، هرچند او همچنان بر دستیابی به یک توافق مصر است.» این تحصیل‌کرده دانشگاه آکسفورد در خصوص نقش تروئیکای اروپایی در احیای برجام و اینکه آیا پس از بحران اوکراین توافق هسته‌ای اهمیت خود را ازدست‌داده است، گفت: «نیازی به گفتن نیست که تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) همچنان به ایفای نقش بسیار مهم و سازنده ادامه می‌دهند زیرا آن‌ها از همان ابتدا به برجام اصلی پایبند بوده و هستند و مایل‌اند توافق جدیدی حاصل شود. بااین‌حال، آن‌ها در موقعیتی نیستند که بدون آمریکا و در این مقطع، بدون حضور روسیه، هیچ توافقی را منعقد کنند.» بن مییر در ادامه هشدار داد: «در نهایت، مطمئنم ادامه وقفه در مذاکرات وین می‌تواند برای دستیابی به یک توافق جدید مضر باشد و نگرانی‌هایی که ما داریم این است که شرایط ممکن است منجر به توقف کامل مذاکرات شود. امیدوارم خرد بر همه طرف‌ها حاکم شود زیرا هیچ توافقی به‌طور کامل منافع ملی طرفین را تأمین نمی‌کند.»از سوی دیگر،‌ یک مقام فرانسوی نیز ضمن ابراز بدبینی نسبت به حل‌وفصل فوریِ مشکلات میان ایران و آمریکا بر سر احیای برجام عنوان کرد که احیای این توافق همچنان فایده‌بخش است. به گزارش خبرگزاری رویترز، این مسئول فرانسوی گفت که احیای توافق هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی همچنان فایده‌بخش است، اگرچه او نسبت به اینکه مشکلات برجسته دوجانبه میان ایران و آمریکا فوری برطرف شود، بدبین می‌باشد. او در ادامه مدعی شد که دستگیری دو شهروند فرانسوی توسط ایران تحریک‌آمیز است و اگر تهران بخواهد برای احیای برجام با زمان بازی کند، مرتکب اشتباه شده است.