بهبود اقتصاد در ١٤٠١ منوط به حل «مشكلات بين المللي ايران» است
قبل از نوروز عنوان شد که فقر مطلق بايد در کشور ريشه‌کن شود. فقر در ايران يک‌شبه به وجود نيامده که بتوان آن را يک‌شبه يا در کوتاه‌مدت از بين برد. کارشناسان نيز چنين انتظاري نداشتند که فقر مطلق در ايران در يک بازه کوتاه زماني مانند پنج يا ده سال ريشه‌کن شود.
روزنو :
روزنو :با توجه به وضعیت پرونده هسته‌ای ایران و مناقشاتی که در عرصه بین‌المللی وجود دارد و از طرف دیگر تصمیماتی که تیم اقتصادی دولت در داخل کشور می‌گیرد چه چشم‌اندازی از نظر اقتصادی در سال1401 پیش روی جامعه ایران است؟ این سؤالی است که در گفت‌وگو با دکتر بهمن آرمان، اقتصاددان به تحلیل و بررسی آن پرداخته است. دکتر آرمان معتقد است: «اگر بخواهیم واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم بهبود وضعیت اقتصادی کشور منوط به حل مشکلات بین‌المللی ایران است و تا زمانی که این مشکلات و به‌خصوص پرونده هسته‌ای ایران به نتیجه نرسد نمی‌توان نسبت به بهبود وضعیت امیدوار بود. در شرایط کنونی ایران ارتباط چندانی با بازارهای پولی و سرمایه‌ای جهان ندارد و به همین دلیل کمتر کشوری حاضر است تأمین مالی پروژه‌های ایران را برعهده بگیرد چه برسد به کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
تصميم‌گيري‌هاي اقتصادي دولت و همچنين شرايط بين‌المللي چه چشم‌اندازي را پيش روي اقتصاد ايران در سال1401 قرار مي‌دهد؟
قبل از نوروز عنوان شد که فقر مطلق بايد در کشور ريشه‌کن شود. فقر در ايران يک‌شبه به وجود نيامده که بتوان آن را يک‌شبه يا در کوتاه‌مدت از بين برد. کارشناسان نيز چنين انتظاري نداشتند که فقر مطلق در ايران در يک بازه کوتاه زماني مانند پنج يا ده سال ريشه‌کن شود. درگذشته هند کشوري بود که بيشترين ميزان فقر را داشت و جمعيت زيادي از اين کشور زيرخط فقر زندگي مي‌کردند. به همين دليل اين کشور در 40سال گذشته تلاش کرد اين فاصله را کاهش بدهد و فقر را از بين ببرد. با اين‌وجود گزارش‌هاي سازمان ملل متحد نشان مي‌دهد که به‌رغم سياست‌هايي که اين کشور در زمينه کاهش فقر اجرا کرده اما تنها 50 درصد از جمعيت اين کشور از فقر مطلق نجات پيدا کرده‌اند و50 درصد بقيه همچنان زيرخط فقر قرار دارند. واقعيت اين است که فقر در ايران قابل مقايسه با هند نيست. هند کشور پر جمعيتي است و مردم اين کشور داراي آيين‌هاي مختلفي هستند. نکته ديگر اينکه هند از نظر منابع خدادادي مانند ايران نيست و در وضعيت به مراتب پايين‌تر قرار دارد. برخي منابع بين‌المللي حتي ميزان ذخاير گاز طبيعي ايران را بيشتر از روسيه مي‌دانند. پس از انقلاب به دليل عدم ارتباط ايران با شرکت‌هاي بين‌المللي و استفاده از تکنولوژي آنها هنوز نتوانستند ذخاير جديدي در زمينه نفت، گاز و... کشف کنند. با اين وجود ايران از نظر تنوع مواد معدني جز10 کشور نخست جهان به‌شمار مي‌رود. ايران همچنين داراي چهارمين منابع کشف شده نفت در جهان است. در چنين شرايطي وزير نفت دولت رويکردي برخلاف آقاي زنگنه که به مدت 16 سال وزارت نفت را برعهده داشتند در پيش گرفته و به دنبال اين است که به خام فروشي نفت ايران پايان دهد. به‌عنوان مثال قرار است در استان خوزستان 5 واحد پتروپالايش را اجرا کند که هرکدام از آنها بيش از يک ميليارد دلار سرمايه‌گذاري ارزي نياز دارند. اقدام مثبت ديگري که وزارت نفت دولت سيزدهم انجام داده اين است که اقداماتي در پالايشگاه خوزستان انجام دهد که کلنگ آن در سال‌هاي پاياني دولت اصلاحات زده شده بود و آنها را تکرار کند. اين در حالي است که آقاي زنگنه در دولت دوم آقاي روحاني اين پروژه را باطل اعلام کرده بود.
چالش هسته‌اي ايران با کشورهاي غربي و همچنين چالش‌هاي بين‌المللي که پيرامون ايران وجود دارد، چه نقشي در اقتصاد کشور در سال جاري ايفا خواهد کرد؟
اگر بخواهيم واقع‌بينانه به موضوع نگاه کنيم بهبود وضعيت اقتصادي کشور و مردم منوط به حل چالش‌هاي بين‌المللي است و تا زماني که اين مشکلات به‌خصوص پرونده هسته‌اي ايران به نتيجه نرسد، نمي‌توان نسبت به بهبود وضعيت اميدوار بود. در شرايط کنوني ايران ارتباط چنداني با بازارهاي پولي و سرمايه‌اي جهان ندارد و به همين دليل کمتر کشوري حاضر است تأمين مالي پروژه‌هاي ايران را بر عهده بگيرد چه برسد به کشورهاي اروپايي، ژاپن و کره جنوبي. بخش بزرگي از منابع ارزي ناشي از صادرات ما قابل بازگشت به داخل کشور نيستند. اخيراً مديرعامل فولاد مبارکه به‌عنوان دومين بنگاه اقتصادي بزرگ ايران پس از شرکت نفت اعلام کرد که در حدود197 ميليون يورو پول بابت صادرات به اروپا داريم اما به دليل تحريم‌ها قادر به بازگشت اين پول‌ها به ايران نيستيم. در سال1401 بر اساس اظهارات وزير نيرو 10 هزار مگاوات در کشور کمبود برق وجود خواهد داشت. از سوي ديگر در زمستان نيز با کمبود گاز مواجه خواهيم شد. در سال گذشته به‌رغم اينکه فولاد مبارکه مي‌توانست به‌عنوان بزرگ‌ترين واحد توليد کننده ميزان توليد خود را به دونيم ميليون تن افزايش بدهد اين اتفاق رخ نداد. به همين دليل من معتقدم مشکلات اقتصادي امروز جامعه همچنان ادامه خواهد داشت.
چرا چشم‌انداز مثبتي را براي اقتصاد در سال جاري مشاهده نمي‌کنيد؟
بايد به اين واقعيت اذعان کرد که تنش‌هاي موجود در روابط خارجي همچنان به‌عنوان مانعي در ارتباط اقتصاد ايران با کشورهاي جهان و همچنين بهبود وضعيت اقتصادي وجود دارد. ما از نيمه دولت اصلاحات تا امروز داراي پايين‌ترين ميزان سرمايه‌گذاري نسبت به توليد ناخالص کشور هستيم. اين اتفاق درباره همسايه‌هاي ما وجود ندارد. با توجه به اختلافات عميقي که بين ترکيه، رژيم اسرائيل و عربستان وجود دارد اما آقاي اردوغان به دليل اينکه نياز به سرمايه‌گذاري خارجي دارد به عربستان و امارات متحده عربي سفر مي‌کند و تلاش مي‌کند مسئولان اين کشورها را براي سرمايه‌گذاري در ترکيه تشويق کند. اين در حالي است که ما از شرايطي که در بازارهاي جهاني به وجود آمده استفاده چنداني نمي‌کنيم. به دليل سرمايه‌گذاري‌هايي که کشورهاي اروپايي و آمريکايي در کشت فرا سرزميني اوکراين و روسيه انجام داده‌اند و شوروي سابق که يکي از واردکننده‌هاي بزرگ گندم و غلات در جهان بود شرايط به شکلي است که اوکراين به‌تنهايي صادرکننده نزديک به35 درصد دانه‌هاي روغني جهان است. درنتيجه در شرايط کنوني به دليل جنگي که در اوکراين به وجود آمده حتي در کشورهاي اروپايي نيز روغن نباتي وجود ندارد و مردم اروپا در اين زمينه با مشکلات جدي مواجه هستند.
آيا چالش‌هاي اقتصادي را تنها بايد مختص به چالش‌هاي بين‌المللي ايران قلمداد کرد و آيا تصميم‌گيري‌هاي داخلي زمينه‌ساز چالش‌هاي اقتصادي نبوده است؟
کشورهاي زيادي وجود دارد که تمايل دارند در صنايع ايران اعم از صنعت فولاد، پتروشيمي، ساخت پالايشگاه و ساخت واحدهاي کشت و صنعت در ايران سرمايه‌گذاري کنند. بر اساس مطالعاتي که در استانداري خوزستان انجام گرفته، بازار ميوه و صيفي‌جات قطر تنها در حدود 9 ميليارد دلار است. اين در حالي است که ايران حتي سهمي در حدود500 ميليون دلار نيز از آن ندارد. کشورهاي حاشيه خليج‌فارس براي اينکه کانال سوئز را دور بزنند، به ايران پيشنهاد دادند که آزادراهي را با همکاري کشور ايتاليا بسازند که بندر امام را با عبور از استان‌هاي محرومي مانند خوزستان، لرستان، کرمانشاه و آذربايجان به شبکه آزادراهي بازرگان متصل مي‌کند که اين شبکه آزادراهي درنهايت به شبکه آزادراهي اروپا مي‌رسد و درنتيجه صادرات و واردات اين کشور شکل راحت‌تري به خود مي‌گيرد. در چنين شرايطي ايران هنوز اقدام مناسبي در اين زمينه نداشته است. نکته ديگر آنکه کشور هند که از حمله روسيه به اوکراين حمايت مي‌کند تصميم گرفته صادرات برنج و ساير محصولات خود را از طريق بندر چابهار به روسيه انجام بدهد. اين کشور اعلام کرده که اين رويکرد باعث کاهش50 درصدي هزينه حمل‌ونقل مي‌شود. در زمان دولت ترامپ که ايران با تحريم‌هاي بين‌المللي از سوي آمريکا مواجه شد، اعلام شد که بندر چابهار جز موارد تحريمي نخواهد شد و هند مي‌تواند سرمايه‌گذاري250 ميليون دلاري خود را در اين بندر انجام بدهد. با اين وجود هندي‌ها از ترس تحريم‌ها اين کار را انجام ندادند و درعين‌حال راه‌آهني که قرارگاه خاتم‌الانبيا(ص) از چابهار به زاهدان کشيده يک‌خطه است و پيش‌بيني دوخطه بودن اين مسير حتي در تونل‌ها نيز نشده است.
ايران در چه شرايطي مي‌تواند به اهداف خود در مذاکرات وين دست پيدا کند؟
گفته مي‌شود که ايران در مذاکرات به دنبال برداشته شدن تحريم‌هاست. با اين وجود به اين نکته اشاره نمي‌شود که ايران کشوري است که صادرکننده مواد خام به جهان است. ما براي حفظ تمدن 10هزارساله ايران ناچار هستيم با توجه به تکنولوژي‌هايي که فعلا فقط در اختيار کشورهاي غربي است، بين5 تا7 ميليارد مترمکعب آب از دريا شيرين سازي و به فلات مرکزي ايران منتقل کنيم. تاريخ خاورميانه نيز نشان داده که بر اثر خشکسالي‌هاي مداوم برخي از تمدن‌ها از بين رفته‌اند. ايران کشوري است که داراي يک موقعيت استثنايي در زمينه ترانزيت است. برخي از کارشناسان برجسته بين‌المللي عنوان مي‌کنند که چنانچه موقعيت ترانزيتي ايران در حال احيا شدن باشد و از بندر چابهار به آسياي ميانه و از طريق بندر امام به مرز بازرگان متصل شود که دروازه ورود به اتحاديه اروپاست در عمل کانال سوئز از حيز انتفاع مي‌افتد. از سوي ديگر کشورهاي عربي نيز شايد از نظر اقتصادي از اين تغيير استقبال کنند اما کشوري مانند مصر دوست ندارد موقعيت ترانزيتي که به‌واسطه کانال سوئز دارد را به ايران منتقل کند. چيني‌ها نيز به دنبال منابع غني افغانستان هستند که در شرايط کنوني در اختيار طالبان قرار گرفته است. در اين زمينه، چيني‌ها حتي حاضر هستند با گروه‌ها که هيچ‌کس آنها را به رسميت نشناخته وارد مذاکره شوند تا جاده ابريشم را به‌جاي اينکه از مسير سنتي خود يعني ايران عبور بدهند به سمت افغانستان و پاکستان بکشانند تا منافعشان تأمين شود.
