در چند قدمي پايان ماراتن مذاكرات

روز نو :توافق براي بازگشت به برجام در دسترس است، اما هنوز نمي‌توان از رسيدن قطعي به توافق سخن گفت. هشتمين دور از رايزني‌ها ميان هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، 1+4 و ايالات متحده بي‌وقفه در وين ادامه دارد و همزمان حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه به منظور شركت در اين دور از كنفرانس امنيتي مونيخ راهي آلمان شده تا در حاشيه اين مراسم با وزراي خارجه كشورهاي اروپايي عضو برجام ديدار و رايزني‌هايي داشته باشد. درحالي‌كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده در وين همچنان با پيغام‌رساني مذاكره را پيش مي‌برند، آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده هم در مونيخ حضور دارد اما به نظر نمي‌رسد كه ديداري ميان او و امير عبداللهيان انجام شود. در اين ميان اخبار رسيده از وين درست مانند روزهاي منتهي به حصول برجام در مردادماه 1394 دايما در حال تغيير است و در‌حالي‌كه يك ساعت خوش‌بيني مبني بر رسيدن به توافق بر فضا حاكم مي‌شود ساعتي ديگر تلاش دو طرف ميدان براي پاسكاري توپ تصميم‌گيري نهايي به زمين يكديگر از تداوم سختي در مسير حصول توافق خبر مي‌دهد. همزمان با نزديك شدن ماراتن مذاكرات به نقطه پايان، چند اتفاق همزمان در حال شكل‌گيري است: 1. تشديد مخالفت جمهوري‌خواهان و برخي دموكرات‌هاي عضو كنگره با حصول توافق و انتشار بيانيه‌ها و نامه‌هاي هشدارآميز خطاب به كاخ سفيد. 2. انتشار گزارش‌هاي اختصاصي از سوي رسانه‌هاي مختلف درباره متن احتمالي توافق نهايي و تكذيب همه يا برخي مفاد اين گزارش‌ها از سوي ايران. 3. تلاش دو طرف به خصوص تهران و واشنگتن براي اصرار بر رعايت خطوط قرمز نهايي و وادار كردن طرف مقابل به نشان دادن انعطاف بيشتر.

درحالي‌كه هيات مذاكره‌كننده ايران سياست سكوت خبري را در چند هفته اخير در پيش گرفته، خبرگزاري رويترز غروب پنجشنبه در گزارشي اختصاصي ادعا كرد كه به بخش‌هايي از متن توافق نهايي براي بازگشت به برجام كه بيش از 20 صفحه است، دست پيدا كرده است. گزارشي كه بلافاصله با واكنش منفي ايران روبه‌رو شد و جدا از منابع آگاه كه در گفت‌وگو با رسانه‌هاي نزديك به دولت و تيم مذاكره‌كننده با شعبده‌بازي خواندن متن گزارش آن را تكذيب كردند، سعيد خطيب‌زاده سخنگوي وزارت خارجه هم اين‌گونه خبرسازي‌ها را خطرناك خوانده و تاكيد كرد كه متن توافق نهايي بسيار متفاوت خواهد بود.

خبرگزاري رويترز در گزارشي به نقل از منابع مطلع نوشت: متن پيش‌نويس اين توافق ۲۰ صفحه‌اي به گام‌هاي تدريجي اشاره دارد كه با تاييد طرف‌هاي اين توافق، گام اول آن شامل تعليق غني‌سازي بالاي ۵ درصد توسط ايران است. در متن اين پيش‌نويس همچنين به موضوعاتي نظير آزادسازي ۷ ميليارد دلار از دارايي‌هاي مسدودشده ايران در كره جنوبي و آزادي زندانيان غربي در ايران (تبادل زندانيان ميان ايران با اروپا و امريكا) اشاره شده است. به ادعاي رويترز، پس از اجراي گام‌هاي مقدماتي، مرحله اصلي برداشتن تحريم‌ها آغاز خواهد شد. درباره مدت زمان اجراي اين اقدامات هنوز توافقي نشده و در متن پيش‌نويس جاي آن خالي گذاشته شده است؛ نمايندگان بعضي مقام‌ها اين مدت را بين يك تا سه ماه تخمين زده‌اند. توافق جديد شامل الزام امريكا براي صدور معافيت‌هاي تحريمي جهت فروش نفت ايران است كه چند ماه يك بار تمديد مي‌شود.

در گزارش منتشرشده توسط رويترز در حالي بحث تبادل زندانيان ميان ايران با اروپا و امريكا قيد شده كه اساسا اين مذاكرات در مسيري جدا از توافق طي مي‌شود و هرچند كه پس از حصول برجام در مردادماه 1394 هم تبادل زندانيان ميان ايران و امريكا صورت گرفت اما جزييات آن از كانالي جداگانه دنبال شده بود. پيش از اين «اعتماد» به نقل از يك منبع آگاه غيرايراني در گزارشي از تلاش امريكا براي متصل كردن مساله آزادسازي پول‌هاي بلوكه‌شده ايران در كره جنوبي به بحث تبادل زندانيان خبر داده بود. همزمان با تداوم مذاكرات در وين، رفت‌وآمدها ميان تهران و سئول براي آماده‌سازي بستر نقل‌و‌انتقال پول بلوكه‌شده ايران هم در جريان است و به نظر مي‌رسد كه اخبار منتشرشده درباره در اولويت بودن اين مساله در مراحل ابتدايي پس از حصول توافق دور از واقعيت نباشد.

آزادسازي پول ايران در كره جنوي كه بالغ بر 7 ميليارد دلار است، مي‌تواند در زمينه راستي‌آزمايي رفع موثر تحريم‌ها هم ابزار محك مناسبي باشد تا مشخص شود كه آيا تبادل‌هاي مالي - بانكي ايران به حالت عادي بازگشته است يا خير.

ايران و ايالات متحده در وين مذاكرات غيرمستقيم را براي بازگشت به برجام پيش مي‌برند و در اين مسير هر دو طرف تاكيد دارند كه نه چيزي كمتر از برجام مي‌پذيرند و نه مطالبه‌اي بيش از برجام دارند. با اين همه بر هيچ‌كس پوشيده نيست كه خروج ايالات متحده از برجام مسبب اين وضعيت است و طبيعتا تهران نمي‌تواند از كنار اين تجربه به سهولت عبور كند. در چنين شرايطي تهران از ابتداي آغاز مذاكرات براي احياي برجام از فروردين‌ماه سال جاري بر لزوم دريافت تضميني براي عدم خروج مجدد امريكا از توافق تاكيد كرده بود. مساله‌اي كه همچنان برخي جزييات آن حل نشده روي ميز مذاكره‌كنندگان باقي مانده است. يك منبع آگاه در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «در حوزه تضمين، يكي از مسائل مدنظر ايران، عدم امكان استفاده ايالات متحده از مكانيسم ماشه تعريف‌شده در برجام است.»

حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه پيش از اين در مصاحبه با فايننشال تايمز اعلام كرده بود كه ايران به طرف‌هاي غربي پيشنهاد داده كه پارلمان‌هاي آنها و كنگره ايالات متحده در قالب بيانيه‌هاي سياسي، تعهد خود به اجراي برجام را به تصوير بكشند. هيات مذاكره‌كننده امريكايي كه ادعا مي‌كند مخالف سياست فشار حداكثري وضع شده توسط دونالد ترامپ عليه ايران است در مقام مخالفت با اصرار ايران براي دريافت چنين تضمين‌هايي به ساختار سياست داخلي امريكا اشاره كرده و ادعا مي‌كند كه دولت فعلي نمي‌تواند دست و پاي دولت بعدي امريكا را براي هرگونه اقدام عليه برجام يا هر توافق بين‌المللي چندجانبه و دوجانبه ديگري ببندد. همزمان با نزديك شدن مذاكرات وين به خط پايان، تحركات سياسي در داخل ايالات متحده هم افزايش يافته و اعضاي كنگره ايالات متحده به خصوص از حزب جمهوري‌خواه علاوه بر احضار مقام‌هاي مذاكره‌كننده به سنا براي ارايه توضيحات درباره روند مذاكرات، به دولت بايدن درباره ارايه هرگونه تضمين به ايران هشدار مي‌دهند. در قالب يكي از اين تحركات، يك گروه ۲۰۰ نفري از نمايندگان جمهوري‌خواه كنگره روز چهارشنبه با ارسال نامه‌اي به «جو بايدن» با هشدار عليه يك توافق هسته‌اي ديگر با ايران تصريح كردند كه بدون تاييد كنگره، هرگونه توافق با ايران به همان سرنوشت توافق ۲۰۱۵ دولت «باراك اوباما» دچار خواهد شد كه در دولت «دونالد ترامپ» لغو شد.

جمهوري‌خواهان كنگره در نامه خود با مطرح كردن برخي درخواست‌هاي ايران تصريح كردند كه ايران خواهان «تضمين» شده است كه ايالات متحده تا زمان پايبندي ايران به مفاد برجام، ديگر تحريم‌هايي را عليه ايران وضع نكند و ادامه دادند كه برخلاف توافق دولت اوباما، هر توافقي با ايران بايد از تاييد كنگره برخوردار باشد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، در بخشي از اين نامه نوشته شده بود: «ما خود را ناگزير مي‌دانيم به شما يادآوري كنيم كه شما قدرت ارايه چنين «ضمانتي» را نداريد. ما خواستار ارايه هرگونه توافقي به كنگره بر اساس قانون بازنگري توافقنامه هسته‌اي ايران در سال ۲۰۱۵ خواهيم بود و از دوره بازنگري ۳۰ روزه اين قانون براي هشدار دادن به همكاران خود، دولت امريكا و بخش خصوصي در مورد هرگونه خطر و نقص چنين توافقي استفاده خواهيم كرد.» اين نمايندگان كنگره در ارتباط با موضوع لغو تحريم‌ها نيز تصريح كردند كه هرگونه اقدام براي لغو تحريم‌هاي ايران نبايد «بدون اينكه قبلا راستي‌آزمايي شود و اينكه آنها تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي اعلام‌نشده گذشته و كنوني، زيرساخت‌ها و قابليت‌هاي مرتبط با غني‌سازي و بازفرآوري خود را به‌طور كامل از بين برده‌اند» انجام شود.

همزمان با تحركات جديد در واشنگتن عليه برجام، خبرگزاري رويترز در گزارشي به تحليل آب‌وهواي سياسي حاكم بر كنگره درباره برجام پرداخته و نتيجه‌گيري كرده كه به‌رغم اين سر و صداها بعيد است كه توافق بايدن با ايران براي بازگشت به برجام به سد كنگره برخورد كند. سناتور تيم كين از دموكرات‌هايي كه 7 سال پيش نيز از حصول برجام در واشنگتن حمايت كرده بود در اين باره به رويترز مي‌گويد: مشخص نيست كه آيا اگر جو بايدن صرفا به توافق قبلي با ايران بازگردد، توافق جديدي محسوب مي‌شود كه بايد مجددا در كنگره مطرح شود يا خير. اما حتي اگر رييس‌جمهور متن توافق را به كنگره هم بياورد بعيد است كه نمايندگان آن را بلوكه كنند. مخالفان برجام راي لازم را براي مقابله با توافق ديپلماتيك با ايران در سال 2015 نداشتند و اكنون هم اين راي را در اختيار ندارند.

خبرگزاري رويترز به نقل از دو منبع آگاه امريكايي درباره پيشنهاد وزير خارجه ايران براي صدور بيانيه سياسي در حمايت از اجراي برجام از سوي كنگره امريكا مي‌نويسد: مخالفت كنگره امريكا با ايران ريشه‌دار است لذا طبيعتا آنها خود را به نشنيدن پيشنهاد وزير خارجه ايران مي‌زنند.

رويترز در ادامه اين گزارش با اشاره به مخالفت سناتور دموكرات باب منندز با احياي برجام مي‌نويسد: سناتور باب منندز اقدام ترامپ در خروج از برجام را عامل توسعه برنامه هسته‌اي ايران مي‌داند اما معتقد است كه احتمال توافق گسترده‌تر با ايران كه در نتيجه آن محدوديت‌هاي بيشتري بر برنامه هسته‌اي ايران تحميل شود، وجود دارد.
رويترز به نقل از اليوت آبرامز، آخرين نماينده ويژه ترامپ در امور ايران مي‌نويسد: اعضاي كنگره با توافق مصوب سال 2015 در همان زمان هم موافق نبودند و الان هم دليلي ندارد كه از آن راضي باشند اما من فكر مي‌كنم كه اكثر دموكرات‌ها به دلايل حزبي از آن حمايت خواهند كرد.

هنوز مشخص نيست كه آيا كاخ سفيد بناي طرح توافق در كنگره را دارد يا خير. سخنگوي وزارت خارجه امريكا هم تاكنون در اين باره اظهارنظر مشخصي نكرده است اما به اين نكته اشاره كرده كه بايدن ترجيح مي‌دهد در پرونده ايران رويكرد دو حزبي را مدنظر بگيرد لذا مطالبه‌هاي قانوني در اين زمينه را در نظر خواهد گرفت.

نيويورك‌تايمز در گزارشي مفصل درباره دورنماي احياي برجام و وضعيت آن در كنگره به نقل از جان هانا، مشاور امنيت ملي ديك چني و از مخالفان برجام مي‌نويسد: اگر قرار باشد كنگره درباره اين توافق راي بدهد ما شاهد يك نبرد سياسي خونين خواهيم بود. بازگشت به برجام مي‌تواند اين واهمه را در ميان متحدان امريكا در غرب آسيا به خصوص اسراييل ايجاد كند كه امريكا در حال ترك خاورميانه است. اين موضوع را بايد در كنار مساله خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان ديد.

بن رودز در صفحه توييتر خود در توضيح چرايي عدم مخالفت جدي كنگره با توافق بايدن با ايران به گونه‌اي كه به عدم اجراي آن منتهي شود، نوشت: برخلاف سال 2015، اين‌بار دليلي وجود ندارد كه مرور توافق در كنگره يك ضرورت باشد و كنگره 60 روز براي بررسي توافق زمان در اختيار داشته باشد. در حال حاضر دموكرات‌ها كنترل سنا و مجلس نمايندگان را در اختيار دارند اما اين‌بار اكثريت را در هيچ‌كدام بر عهده ندارند لذا كار براي جمهوري‌خواهان در مخالفت با برجام آسان نيست. از سوي ديگر، نخست‌وزير رژيم اسراييل هم مانند سال 2015 فردي نيست كه جامه جمهوري‌خواهان را بر تن كند و در كنگره عليه رييس‌جمهور مستقر امريكا و در انتقاد از برجام سخنراني كند. اسراييل نيز به اين نتيجه رسيده كه خروج ترامپ از برجام كه بخشي از آن تحت‌تاثير بنيامين نتانياهو بود اشتباه است لذا از اجراي دوباره برجام حمايت كند. عربستان و امارات نيز چنان در يمن گرفتار شده‌اند كه به راه انداختن كمپيني در واشنگتن عليه برجام را به نفع خود در اين مقطع نمي‌دانند و البته اولويت آنها نيز نيست. مساله مهم ديگر اين است كه خروج امريكا از برجام يك فاجعه بود و هم به توسعه برنامه هسته‌اي ايران منتهي شد و هم ايران و امريكا را در يك قدمي جنگ قرار داد. امروز مسائل مهم ديگري مانند اوكراين يا چين يا مساله كرونا و تغييرات اقليمي براي امريكا مطرح است و دليلي نمي‌بيند كه انرژي مضاعفي را صرف توافقي 7 ساله با كشوري در خاورميانه كند.

يك منبع آگاه به «اعتماد» گفت: با پيشرفت گفت‌وگوها در وين و نزديك شدن به توافق احتمالي، برخي طرف‌هاي اروپايي تلاش‌هايي را براي طرح موضوعات غيرمرتبط با برجام صورت مي‌دهند. تلاش براي سوءاستفاده از عنصر زمان از طريق طرح لحظه‌آخري مسائل غيرمرتبط با برجام مي‌تواند بر فضاي گفت‌وگوها اثر گذاشته و به طولاني شدن روند منجر شود.

حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه:

ما به يك توافق خوب و دست‌يافتني بسيار نزديك هستيم

حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كه براي شركت در پنجاه‌وهشتمين نشست كنفرانس امنيتي مونيخ به اين شهر سفر كرده در بدو ورود به خبرنگاران ايراني گفت: اين سفر فرصتي است كه اولا ما سياست خارجي دولت مردمي و تحول‌گراي سيزدهم در جمهوري اسلامي ايران را تبيين كنيم و به موازات آن، اعلام مواضع منطقه‌اي جمهوري اسلامي ايران با توجه به بحران‌هايي كه در منطقه غرب آسيا با آن روبه‌رو هستيم و طبعا تمركز بر موضوع مذاكرات وين براي لغو تحريم‌ها. اميدواريم كه گفت‌وگوهاي جمهوري اسلامي ايران و كشورهاي ۱+۴ در وين منجر به رسيدن به يك توافق خوب در آينده نزديك شود. براي مرحله پس از توافق خوب، نيازمند اين هستيم كه گفت‌وگوهايي را با كشورهاي مختلف داشته باشيم براي اينكه آماده بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات‌شان و اجراي توافقات ذيل برجام كه در سال ۲۰۱۵ انجام شد، باشيم. بخشي از ديدارها و گفت‌وگوها به موازات تبيين سياست خارجي دولت جديد و مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي، به موضوع همكاري‌هاي بين‌المللي با جمهوري اسلامي ايران و ‌توسعه مناسبات اقتصادي جهان با جمهوري اسلامي ايران برمي‌گردد.

وزير امور خارجه افزود: البته در موضوع مذاكرات وين، ما هنوز با برخي مسائل حل‌نشده‌اي مواجه هستيم كه آقاي باقري و همكارانم در وين با جديت و با هدف رسيدن به يك توافق خوب گفت‌وگوها را ادامه مي‌دهند. آن چيزي كه مربوط به جمهوري اسلامي ايران است و ابتكارات فعالي كه جمهوري اسلامي ايران روي ميز مذاكره‌كننده‌ها قرار داده، ما به يك توافق خوب و دست‌يافتني بسيار نزديك هستيم، اما اين طرف‌هاي غربي هستند كه بايد ابتكار و انعطاف واقعي خودشان را به تصوير بكشند و آنها هستند كه مي‌توانند تعيين كنند كه اين مذاكرات در چند روز آينده به نتيجه خواهد رسيد يا در چند هفته آينده.